O escritor e xornalista betanceiro indaga os pasos de Virtudes, a avoa emigrante, nunha novela que viaxa ao pasado tras as razóns da súa historia propia
14 oct 2021 . Actualizado a las 17:32 h.O escritor e xornalista betanceiro Xesús Fraga (Londres, 1971) viaxa na procura das raíces familiares londinienses -a través da historia de súa avoa- na súa nova novela Virtudes [e misterios], que vén de gañar a 38.ª edición do premio Blanco Amor e que o selo Galaxia levará nos primeiros días de marzo ás librarías.
Trátase dun libro que transita coordenadas pouco frecuentadas na literatura galega e que amosa moita valentía, xa que, aínda cun estilo contido, enfronta os feitos do seu pasado -algúns moi íntimos e de complexo significado emocional-, poñendo tres ou catro xeracións da familia en movemento, coa idea final de entender a súa propia circunstancia mediante a indagación das vidas dos pais e dos avós. Unha tarefa que non sempre resulta sinxela.
O condimento biográfico era ata agora máis ben circunstancial na produción literaria de Fraga. Pero o proxecto levaba tempo bulindo na súa cabeza. «Foi ao rematar A-Z (Xerais, 2003), un libro sobre Londres que tiña tanto de ficción como de lembranzas infantís, que caín na conta de que pagaba a pena investigar como tema a influencia decisiva que a emigración exercera na miña biografía e na da miña familia, e dedicarlle unha obra de seu. A familia interesábame como lector, e como autor tiña curiosidade por coñecer mellor os meus devanceiros e como as súas circunstancias, decisións ou omisións tamén -asume- condicionaban a miña».
Na novela emerxe unha figura moi poderosa, a matriarca galega, abnegada muller, chea de vontade e sabedoría, que carga sobre as costas co peso da familia, que sacrifica a vida polos seus sen nunca pedir nada para si. É Virtudes Edreira (Betty, na metrópole londiniense, terra de acollida), a avoa de Fraga, que emigrou a Gran Bretaña e cos seus contratos de traballo doméstico multiplicado sacou adiante á familia, ás tres fillas que dolorosamente deixara atrás, en Betanzos, ao cargo de súa nai.
A súa decisión de marchar -ousada e inapelable- tivo que ver co desamparo en que quedaron cando o marido, Marcelino Sánchez, deixou o oficio de zapateiro e emprendeu a aventura emigrante alén mar, na prometedora Venezuela, chea de ecos de prosperidade e riquezas ao alcance da man. Empezou por non enviar diñeiro para axudar a criar as fillas, seguiu por non querer que ninguén cruzase o océano tras os seus pasos e rematou por non dar noticia.
Aquel abandono sacou unha forza sobrehumana daquela muller. Virtudes acabou por non ter medo a nada, a responsabilidade inmunizouna contra todo, pero ela eliminou aquel matrimonio do seu abondoso menú de prioridades. «Non me faledes dese maricón! Que lle dean chicoria!», replicaba lixeira cando alguén mostraba curiosidade polas razóns da abrupta separación. Esa crúa ruptura do home, embarcado na empresa latinoamericana, sen argumentos nin escusas, foi decisiva no porvir de toda unha familia, o que a sitúa na cerna desta salagre historia.
Pese á economía expresiva que caracteriza o relato e a que evita calquera deriva cara á vinganza persoal, intúese que a catarse non é doada para o narrador, como tampouco tocar moitos dos temas que Virtudes aborda. Percíbese un combate xordo co pudor, coa autocensura preventiva, que lle dá unha interesante tensión ao texto.
Hai aquí moitas personaxes que teñen un papel no relato e que son tamén lectores, cando menos en potencia. «É un combate, dende logo, do que non teño nada claro que resultase gañador. Nunha historia conta tanto ou máis -incide Fraga- o que deixas fóra como o que contas. Acadar ese equilibrio non é fácil, e sempre ficas coa dúbida de se contaches de máis ou de menos. A guía que seguín foi a de tratar de entender actos que tiveron consecuencias dolorosas, como a marcha do meu avó, sen xulgalos nin moito menos facer un axuste de contas. Ao mesmo tempo, sentía que debía facer xustiza aos sacrificios que se viviron por mor da emigración, especialmente miña avoa e miña nai, e iso non podía facelo obviando algúns dos transos duros ou complicados polos que pasaron».
Na emigración topará o lector galego nesta novela un espazo común no que se recoñecerá felizmente. O país é un reflexo, a pouco que se rabuñe a superficie, dunha historia de éxodos familiares. O factor confesional -con moita transcendencia que ten- non impide que calquera se sinta reflectido neste vívido espello que bruniu Fraga.
Como tamén no escenario dun Betanzos, que é o de moitas vilas galegas, incluso máis pequenas, aínda sen transitar a senda que vai do sentir labrego á sociedade urbana. Media o século XX, pero hortas, currais, pendellos con dúas vacas, obradoiros artesáns... desmenten a condición de cidade desenvolvida e ispen a natureza rural dunha Galicia que lastra as miserias da posguerra e o franquismo, cando non un espírito, sendo xenerosos, decimonónico. Fronte a iso, refulxen os aires de liberdade de Inglaterra, onde soan os Beatles e se pode ler O amante de lady Chatterley.