EN CLAVE DE SOLPOR | Segunda entrega desta lembranza en torno ao grupo de Corme
13 mar 2021 . Actualizado a las 22:09 h.Continuación da primeira parte sobre Os Maravillas de Corme, que pode ler picando aquí.
O repertorio dos Maravillas era máis ben o clásico/tradicional dos grupos de gaitas e aprendido á forza de oído. Un compendio do que podemos salientar: pasodobres, valses e mazurcas, xotas e muiñeiras. Pero cando tiñan que facer unha hora ou máis de actuación entrábanlle a rumbas e temas de moda como aqueles lembrados Okal, El negro zumbón, Mi ovejita Lucera... Pero, iso si, facendo as consabidas inversións melódicas dadas as limitacións dun instrumento (diatónico naquel tempo) como é a gaita. Pero o calvario dos gaiteiros a este respecto era facer o himno nacional ó alzar das misas, aquilo saía máis enrevesado có brelo dunha figueira. ¡Velaí que doado sería tocar o himno galego, que, tanto Calixto coma meu pai, Basilio, e os seus coetáneos, morreron sen coñecelo! Con respecto a cantar, só recordo aquela carallada que cantaba o mesmo Calixto: «Marcha can d´aí, non me rompa-la chaqueta…», aínda que facían algunha máis, entoadas por todos eles, pero, iso si, despois de «mollar a palleta», como se dicía na xerga musical. Eduardo o Jay-Jay, non sei que palleta mollaba, pois…, tocaba o bombo, pero cantar, cantábaas todas.
O caché dos Maravillas na época dos anos cincuenta recordo que era ó redor de 500 ou 600 pesetas, para o grupo enteiro e por actuación, a xulgar polo que cobrabamos as bandas, unhas 100 pesetas, por músico se era a mantido, ou unhas 150 se era a seco. En calquera dos dous casos, e tanto para bandas como gaiteiros, nas aldeas o funcionista sempre daba a parva despois do pasarrúas polas congostras e lamacentas corredoiras. A parva viña sendo un molete de pan fresco, e escanciar unha cunca de tinto, no barril dunha ola encol do carro no cabanote. Logo, e polo de facer labio para a procesión máis os bailes de volta da misa, unha copiña de coñac da malla dourada. E sen faltar por suposto, o correspondente pitillo de cuarterón ou caldo de galiña. A falla de medios para saír lonxe facía que as súas actuacións foran normalmente pola nosa bisbarra. Aínda así, actuaban en Carballo, Vimianzo, Baio e nas romaxes máis enxebres coma o San Fins, o Carme do Briño ou a Graña. Pasarrúas, procesións e logo alternar coa nosa banda ou ben eles sós en moitas outras romaxes e farras de inverno.
Calixto mantivo dende sempre unha boa amizade con folcloristas coma Saturnino Cuíñas Lois, o crego que revitalizou o Sans Fins do Castro e co seu amigo Adolfo Anta Seoane. Eran Os Maravillas a alma da máis enxebre romaría da beira do Anllóns. No meu maxín, aínda os vexo e escoito aledando as merendas no rilleiro Castro entre carballos e bidueiros. Mais non esquezo á nosa Santa do Faro. Ás seis da mañá, Os Maravillas e a nosa Banda saiamos coa alborada desta Praza do Pan ate o Chalet, para despois da Aldea e Guxín almorzar ás oito, a caldeirada de bacallau na taberna de Brántuas. E ás nove subir a Santiña para a capela. Cantas lembranzas, meus. E todo a pé, ou sexa, camiñando e soprando.
Medios e desprazamento
Nos seus comezos e para as saídas a fóra, Calixto ía a cabalo dun pequeno faquiño alcumado Perico, ata que anos adiante compartiría camión coa banda de meu pai Basilio, pois, case sempre iamos á mesma festa naquel camión de Manolo de Cotelo. Os asentos eran uns tallos ceibos e de teito unha lona furada, baixo a que estarreciamos de frío ás noites. Algúns compañeiros teñen chegado á festa e non poder moverse en todo o día debido ós golpes levados nas pousadeiras durante a viaxe nas estradas de pedrullo de seixo. Cando tiñamos a sorte de viaxar nun autobús de Cotelo, ata sacabamos peito coa chularía. Algunhas veces, Os Maravillas viaxaban tamén coa orquestra Venus cando xa ían alternar con eles. E connosco o señor Vidal, aquel fotógrafo que tan ben sabía retratar -iso dicía el- ás noivas embarazadas sen que se lle notara o «pecado»: «A ver, pon el ramo delante de la barriguita y no se va a notar nadita. Hala, ya tá, mujer». Pobriñas, e logo aqueles cregos de Latín confesándoas a véspera do casamento, e premendo nos noivos a ver que pasara co sexto mandamento. ¡Como se non houbera nove máis! Non, a culpa non era do cha-cha-cha, a culpa era do único petromás pendurando dun poste para alumear toda a festa. Logo, entre as fabas e ás apalpadas, así saían as fadas. E dos mociños novos, sen marcha atrás. Ou dos máis vellos que lle dicían na primeira romaxe do ano: «Rapaces, o que non pica en Monte Torán, non pica en todo vran». E eles máis elas, púberes e miñaxoias, picaban, vaia se picaban, o mesmo cás troitas no río de Baio: coa miñoca na brinca.
Á marxe desta pingueira de xera, tan real como a vida mesma, e da xerga e do rexoubeo de Calixto e dos músicos en xeral, Corme era punto de referencia para facer unha festa completa: bandas, Os Maravillas e o fotógrafo Vidal co seu habitual castelán. Nas troulas da noite, e cando as parellas tímidas comezaban a referver, outra parella os facía arrefriar: a da Garda Civil. Dous dedos ó ar, indicaban a Calixto ou a meu pai, Basilio, que, dúas pezas máis, e, o que non picou, picando -xerundio do verbo picar- , pero picando para a casa. E algunha noiva atafegada, ata daba grazas a Deus e á Garda Civil mentres maxinaba: «Ai, miña Santa Margarida de Baneira, de boa me salvei cando estaba a punto de ir á xesteira». O noivo tamén, tamén se lembraba de cando o Duque de Ahumada inventou a benemérita co tricorne e a verde capa. E do pai dela, do pai da súa noiva, un tratante e albeite, que, espreitaba á filla sentado nun ribón do adro con cara de mala leite.
Mais agora diredes vós: «Pero mirabades para as parellas ou para a partitura?». Pois a verdade, meus, Calixto tocaba sen papel e…, na banda de meu pai, ninguén ollaba para el.
A Ramona e Calixto, co meu agarimo
Dicían daquela os vellos, que, unha festa para ser enxebre, ten que ter cregos e músicos, gaiteiros e taberneiros, moinantes e rosquilleiras, e botar moitos foguetes ó socairo das palleiras. E recender nos currais a cocido de fartura, pois, o ramista da función, tiña que convidar ó cura. E os mozos tamén berraban, peitándose no sobrado: «Miña nai, eu vou prá festa!». Pero se a cousa terzaba mal, e do namoro saían coitados, á volta só marmexaban: «Ouh mi má, xa veño da festa, oío!». Cunha ducia de foguetes e o turreiro silandeiro, os músicos a un palleiro mesturados con arados, grades e carros. Entre cobertores de mallar as fabas e o meigallo do luar na lubre en cabanotes ó ar, eu non pegaba olliño, ata que o galo cantar. E no albor da mañá, na Milagrosa de Lamas, lavar no río as facianas, entre o fumazo da brétema, das xunqueiras espadanas.
No que a min respecta, non quixera rematar esta lembranza sen contar o máis fermoso recordo que me quedou de Ramona e Calixto. Algo moi sinxelo, pero ateigado de amor, amor de nai, de nai humilde e agarimosa como era Ramona.
Que te convide a comer un rico, non ten aló moito valor, pero aínda así é cousa rara. Mais, cando o fai un pobre de cartos, pero rico de corazón, recórdalo de por vida. Ramona convidábame a min, o neno da banda con 13 anos, a compartir con eles o seu compango para almorzar, xantar e cear. Da súa friameira de pulpo que Calixto collía no Pescante entre a Arnela e o Osmo. E unhas chulas de pantrigo con ovo. Os compañeiros miraban de esguello. Pero non, non había para todos.
Ramona, Calixto, xa pasaron 64 anos daquelas angueiras, pero debo ir vello, vello porque non esquezo os recordos da miña infancia. O tempo non pasa, meus, pasamos nós por el. Logo, nas tebras da longa noite, cando non durmo, soño, soño esperto e vexo brillar con dozura as vosas meniñas ateigadas de agarimo e humildade, de ledicia e bondade. Porque Deus é quen marca o fado, e quixo El tervos ó seu lado. E sinto, sinto escorrer nas meixelas, de tenrura unha bágoa, que Corme chora con mágoa, ós lembrados Maravillas.
Arquivo A música en Corme.