Así vestían as mulleres de Lugo hai cen anos: «Detrás de cada zurcido hai unha historia de vida»

Laura López LUGO / LA VOZ

SOCIEDAD

1/10

En primeiro plano, tres manequíns recrean unha imaxe tomada en Santa María de Cabanela (Navia de Suarna): un leva unha sella sobre a cabeza; outro, mazarocas de millo, e a nena, un gran feixe de toxos e fentos. Ao fondo pode verse unha das fotos máis coñecidas de Ebeling, tomada en Santa María Magdalena da Pobra de Burón (A Fonsagrada), cunha muller que cobre a cabeza cun mandil de picote (mandil das costas).

OSCAR CELA

2/10

Cargando unha ola, en Láncara. Este manequín recrea unha imaxe tomada en Santa María de Vilaleo (Láncara) e mostra a unha muller cargando sobre a cabeza unha ola de barro, usada para gardar auga, viño ou aceite. A olería tivo unha grande importancia en Galicia.

OSCAR CELA

3/10

A imaxe das lavandeiras era moi habitual naquela Galicia onde había que ir ao río lavar a roupa da casa. Estas mulleres de Mourisco (Santa María de Pacios, A Fonsagrada) lavan coas súas táboas as sabas de liño. Na súa vestimenta destacan os refaixos interiores que se poden observar ao estar coas saias arremangadas. Son dous refaixos de gancho, moi comúns daquela para se abrigar por baixo das amplas saias.

OSCAR CELA

4/10

Neste parladoiro hai dúas mulleres conversando. A da parte posterior leva un traxe domingueiro do Empalme de Lanzá-Mesía con saia de picote negro. A outra loce unha lensa, reprodución dunha de Moncelos (Abadín). Leva no brazo o mandil de mostra para cubrir a cabeza na igrexa.

OSCAR CELA

5/10

Ebeling deixou moitas imaxes retratando campesiños nas súas cociñas na Fonsagrada, Castro de Rei ou Guntín. Estas dúas mulleres destacan polos seus panos da cabeza: en beige e de seda, e floreado e de raión. Tamén contan con panos no pescozo: de percal e de meiriño.

OSCAR CELA

6/10

Nun parladoiro da parte nobre da casa, dúas mulleres da comarca levan traxes domingueiros: a de diante, un traxe de Francos-Guntín, onde destaca a lensa, e leva sobre o brazo un mandil de mostra, que se usaba para cubrir a cabeza ao entrar na igrexa; e a de atrás leva unha reprodución dun traxe recollido na Barrela-Carballedo, cunha saia feita en picote raiado cuberta cunha raxeta, onde destaca a remonta de pano negro, que vai bordada, como a orixinal, coas iniciais da súa propietaria, R.R., e o ano de confección en latín tardío (anno 1903)

OSCAR CELA

7/10

Neste cuarto, dúas criadas axudan a vestir á dona da casa, que leva unha chambra ou camisa antiga bordada e tres enaguas de algodón e liño con diferentes encaixes e bordados. A muller da dereita leva un traxe de Monterroso, e a da esquerda, un de Portomarín.

OSCAR CELA

8/10

Muller campesiña de loito que volve á casa cargada co froito do seu traballo sobre a cabeza. Sobre o xibón leva un pano de la de meiriño cruzado sobre o peito para se abrigar. Na cesta leva gardado o mandil das costas de picote por se chovera ou arrefriase máis. A imaxe foi tomada en Santa María de Espasante (Hermida, Riotorto).

OSCAR CELA

9/10

Estas dúas mulleres, fotografadas en Villabol de Suarna (A Fonsagrada), andan o camiño cunha vestimenta de decotío. A muller da esquerda destaca por vestir unha chaqueta ou xibón de pano (casaca) e na man leva unha vara. A da dereita leva un manto na cabeza, para un uso posterior ou para non estragalo, deixando as mans libres para fiar cunha roca de la e un fuso mentres camiña.

OSCAR CELA

10/10

Este cuarto representa a vestimenta da clase máis acomodada. A muller leva un traxe de garda ou cerimonia de Cedeira (A Coruña). Porta un xibón de pano sobre o que pon un pano de seda adamascado e, sobre el, o dengue ataviado cun agremán. Tamén leva unha saia de pano vermello cuberto por un matelo de pano e veludo negro moi decorado. Cubre a cabeza cunha cofia de tule bordado. No berce durme un meniño vestido con roupa antiga da época.

OSCAR CELA

Unha exposición simultánea no Museo Fortaleza de San Paio de Narla, no Museo Provincial de Lugo e no Pazo de Tor recrea a vida, os oficios e a vestimenta tradicional das luguesas que retratou a finais dos anos vinte o etnolingüista alemán Walter Ebeling

12 abr 2025 . Actualizado a las 05:00 h.

Durante séculos, as mulleres sustentaron a vida entre o esforzo e o silencio. Volver a vista atrás e convertelas en protagonistas non só é unha forma de coñecer o pasado, senón que implica reflexionar sobre a historia e o patrimonio. Ese exercicio de memoria, que convida a observar con atención e respecto, é o que propón a exposición Soterradas: vidas e historias. As mulleres: Walter Ebeling, que abriu simultaneamente no Museo Fortaleza de San Paio de Narla (Friol), no Museo Provincial de Lugo e no Pazo de Tor (Monforte). A mostra, organizada pola Rede Museística Provincial, recrea a vida, os oficios e a vestimenta tradicional das mulleres da provincia de Lugo que retratou hai un século o etnolingüista alemán Walter Ebeling.

A exposición, que se pode visitar ata o 30 de maio, conta con máis de 500 pezas de indumentaria, a maior parte orixinais, e outras recreadas con rigor histórico pola asociación Sete Espadelas. As prendas visten 35 manequíns que dan forma a esa Galicia de hai cen anos. Do amplo arquivo que deixou o investigador alemán, e que mercou a Rede hai décadas, a mostra céntrase na reconstrución de escenas protagonizadas por mulleres, poñendo en relevo o seu traballo no campo e nas tarefas domésticas.

A recreación presta especial atención á vestimenta, empregando prendas orixinais de distintos puntos da xeografía lucense, que reflicten a evolución da vestimenta tradicional, coa incorporación dos primeiros tecidos industriais ou as diferenzas no vestir segundo as clases sociais: «As súas roupas falan dun xeito de estar no mundo, dunha tradición que se transmitía a través das mans e que agora volve a nós como legado e testemuño», explican desde a Rede. A infancia tamén aparece reflectida neste proxecto, con nenas que representan o traballo dos cativos nun tempo no que o analfabetismo era de máis do 50 % da poboación e, no caso das mulleres, superaba o 70 % nalgunhas comarcas. Ademais, cada escena está descrita sonoramente a través dun código QR, para facilitar a visita das persoas con discapacidade visual.

A dificultade de ser muller

O xerme deste proxecto está na viaxe que Ebeling realizou hai cen anos a Lugo. O etnolingüista, discípulo do etnógrafo e lingüista alemán Fritz Krüger, chegou á provincia entre 1928 e 1933 para estudar os costumes da zona. Manuel Otero, reputado gaiteiro da montaña luguesa, foi o seu guía e grazas a el se lle abriron as portas de moitos fogares. Para Encarna Lago, xerente da Rede Museística, esta exposición é unha homenaxe á obra de Ebeling, pero, sobre todo, ás mulleres (de aldeas, vilas, mozas, vellas, nenas, de clase alta, pobres...), coa dificultade que implicaba selo nunha época xa difícil per se: «A roupa é tamén un elemento de clase e detrás de cada zurcido hai unha historia de vida».

A cerámica de Bonxe xa ten relevo: «É importante manter vivo este legado»

Laura López

A mostra conta con pezas orixinarias de Castro de Rei, A Fonsagrada, Riotorto, Navia de Suarna, Abadín, Láncara, Cervantes, Sarria, Guntín, Carballedo, Monterroso, Portomarín, Cedeira, Friol... desvelando as peculiaridades da indumentaria: refaixos nas clases populares e enaguas para as clases altas; traxes domingueiros, de garda ou cerimonia; campesiñas de loito rigoroso; panos; lensas (mantelos de pano ou picote característicos da provincia de Lugo); mandís de picote (mandil das costas), tecido, abatanado e impermeabilizado con graxa, para cubrir o corpo desde a cabeza... E todo iso á par que se visibilizan traballos tradicionais das mulleres: lavandeiras, fiadoras, tecedeiras, leiteiras...

O peso do mundo, sobre a cabeza da muller

Ebeling fotografou moreas de mulleres portando cargas sobre as súas cabezas. As galegas, daquela, cargaban pesos impensables a día de hoxe sobre a cabeza, que podían chegar case aos cen quilos nalgúns casos. Levaban sobre a cabeza prendas para lavar no río, a colleita, útiles de labranza e mesmo as prendas de roupa de abrigo para un uso posterior ou para non estragalas, deixando deste xeito as mans libres para outras labores. Esta é unha das peculiaridades que se pode observar na exposición, que estará aberta de martes a domingo, de 10.00 a 20.00 horas.