La intersección entre la «m» de mujer y matemáticas funciona en la Universidade de Santiago

«O feito de que levemos oito máis seis anos con mulleres liderando a Facultade de Matemáticas seguro que ten unha pegada». Lo dice la decana, Elena Vázquez Cendón, al referirse a los seis años que lleva en el cargo y a los ocho de su predecesora, Victoria Otero. Matemáticas, grado único en el sistema universitario gallego (SUG), rompe el estereotipo de que los hombres eligen ciencias y las mujeres carreras más sociales y de la salud. Y lo rompe en concreto este centro de la Universidade de Santiago. El 54 % del nuevo alumnado es femenino frente al 38 % del conjunto del Estado. «Non sei se a intersección de m muller e m de matemáticas funciona, pero aquí a primeira promoción eran seis persoas, cinco mulleres e un home», cuenta. 

La facultad supo reinventarse tras la crisis demográfica en la que no dejaba de perder estudiantes. Este curso cerró sus puertas con un 12,33 de nota de corte, una de las más altas de Galicia. Más atractivos fueron aún los dobles grados de la titulación, uno con Física y otro con Informática, que superan el 13 convirtiéndose en los dos estudios con el acceso más elevado. Más de 700 alumnos solicitaron el pasado verano entrar en una carrera cuyos egresados se disputan empresas de sectores variados.

Salud e ingenierías, las áreas de la USC con mayor brecha de género

Álvaro Sevilla

Cree Elena que está cambiando el paradigma. Las matemáticas generan empatía. Pero queda todavía un camino por andar para que la cultura matemática forme parte de la sociedad como lo forma la humanística. Pone un ejemplo, una de las preguntas de la encuesta sobre la percepción social de la ciencia y la tecnología del año 2020 proponía afirmaciones sobre disciplinas como la biología, la astronomía o las matemáticas. Pocos dudaron ante la cuestión de si la Tierra gira alrededor del Sol o viceversa, pero cuando se afirmaba si el número pi se suele aplicar en la fabricación de neumáticos o es la relación entre los catetos y la hipotenusa de un triángulo, la mayoría se decantó erróneamente por la última opción.

Las matemáticas, dice la decana del centro, «gústannos a todos porque a todos nos gusta resolver problemas, non hai que esquecer que as mulleres foron as grandes matemáticas e economistas das familias», recuerda.

«Xogando co infinito», de Rózsa Péter, o mellor libro para ver a beleza desta disciplina

Cando no 2007 Peter Lax estivo en Santiago no programa ConCiencia contou que a persoa que o inspirou para dedicarse a esta ciencia fora Rózsa Péter. Lax, coñecido de Albert Einstein, premio Abel nesta disciplina e integrante do proxecto Manhattan que tiña por obxectivo a primeira bomba atómica, mencionou un libro desta húngara que chegou a estar confinada no gueto de Budapest, Xogando co infinito, «escribiu o mellor libro popular de matemáticas, ela foi a miña inspiración», dixo por aquel entón. Daquela a obra non estaba traducida nin ao castelán nin ao galego pero Elena Vázquez pensou que era imprescindible que o estivese. 

Sempre tivo na cabeza un nome, o de Felipe Gago, e esta semana —case dezaseis anos despois— o Consello da Cultura Galega, coa colaboración da Secretaría Xeral de Política Lingüística, presentou esta tradución dunha obra divulgativa que escribiu Péter hai oitenta anos arredor de conceptos matemáticos relacionados co infinito. «Como lle contas as matemáticas a alguén sen coñecemento? Este libro é a resposta», di Gago, profesor da Facultade. «Cando o estaba traducindo pensaba en contarllo ás miñas sobriñas cando tiñan 12 ou 13 anos, como podo explicar o que facemos os matemáticos a unha persoa curiosa, que ten interese, pero que non sabe nada desta disciplina», di.

Tamén se trata de recoñecer e de divulgar o traballo dunha de tantas científicas que pola súa condición de muller non tiveron o recoñecemento que merecían, pese a que o seu caso pode ser case unha excepción, «ela foi abrindo portas pero non lle custou por ser muller, era xudía, no contexto histórico que estaba —a Segunda Guerra Mundial— e foi a primeira en entrar na Real Academia de Ciencias de Hungría», conta. Pode que Péter non estivese afastada pero si houbo moitas agochadas, «sen ningunha dúbida, Marta Macho impartiu un curso sobre as mulleres matemáticas de Budapest e propuxo buscar na base de datos da Universidade de Saint Andrews, aparecían 90 matemáticos nacidos e Budapest e so dúas mulleres, logo chegouse a outros nomes que non aparecían en ningún lado, é unha constante», explica Gago. 

Prólogo de Peter Lax

O propio Lax fixo un dos prólogos deste libro que define como «a mellor exposición das matemáticas para profanos». Unha simple lectura do seu índice deixa claro o interese desta científica en darlle un carácter divulgador á súa obra: xogando cos dedos, aprendiz de meiga, a recta está repleta ou os cadros de febre das operacións.

Gago colleu directamente o orixinal, en húngaro, e axudouse das traducións en inglés e francés. Con esta obra trátase de rachar co «medo irracional» ás matemáticas que hai moitas veces entre os máis novos, «e mesmo o da facultade ten días», di con humor este docente. A discencia, di, «colleu un camiño que non me gusta demasiado, demasiados algoritmos, estudas problemas tipo e se non van asociados a unha necesidade ou un contido deixas de facelos e esquécelos». 

Unha vacina

A decana de Matemáticas, Elena Vázquez, tamén fixo un prólogo para a tradución dun libro, dixo, «que pode ser unha vacina para esa xente que di que non lle gustan as matemáticas». A busca do título é un exemplo. Rózsa Péter probou varios e preguntáballe aos seus amigos se lerían un libro con ese nome. Como a resposta adoitaba ser non, non parou ata dar co Xogando co infinito.

 Na presentación, na propia Facultade, tamén estivo a presidenta do Consello da Cultura Galega, Rosario Álvarez, quen definiu o libro como un «supervivente» e pediu ao secretario xeral de Política Lingüística «que se normalicen as matemáticas en galego». Valentín recolleu a luva e destacou a necesidade de que certos clásicos universais «estean no noso idioma».

---

---

---