As que xa non están

O próximo 22 de abril celébrase o Día da Terra. O seu obxecto é dedicar esa xornada a reflexionar acerca dos problemas do noso planeta, sobre todo aqueles vinculados á contaminación de todo tipo de recursos, a perda de biodiversidade e a superpoboación humana de tantas e tantas rexións.

Cando falamos do planeta, claro, falamos de nós mesmos. Os seres humanos non poderiamos existir sen a natureza que rodea, como un veo multicolor, esta inmensa rocha que vira ao redor do sol. Cando non coidamos ese veo de vida, iso que chamamos a biosfera, o que facemos é descoidarnos a nós mesmos. E a quen vivirán no futuro. Por exemplo, quen hoxe ides ao colexio. O futuro será sobre todo voso.

¿Como será a Terra por exemplo dentro de 40 anos? Esta é unha pregunta fundamental para calquera, pero sobre todo para as persoas que para entón teredes todo tipo de responsabilidades familiares, profesionais e cidadás. ¿Estamos os maiores facendo hoxe o correcto para evitarvos maiores problemas ambientais dentro de catro décadas? A resposta está clara: depende . Unhas persoas si, e outras non. Pero o voso futuro non pode depender só de nós, ¿verdade? É dicir: ¿que facedes vós? ¿Que fas ti?

Sen ir máis lonxe, a semana pasada o novo presidente de Estados Unidos asinou unha nova lexislación que antepón a produción de combustibles fósiles, e outro tipo de industrias, á loita contra o cambio climático. ¿Como será o clima no que vivas dentro de 40 ou 60 anos? Esa é unha mala noticia, é evidente. Moi mala. Pero hai outra moi boa, e é a que nos ten que servir para ser sobre todo optimistas. Nunca antes na historia da humanidade houbo tantas persoas comprometidas en construír un mundo, un futuro, mellor para todos. E nunca antes houbo tanto coñecemento acerca de como facelo. Un coñecemento sobre as especies e ecosistemas que compoñen biosfera, os seus ciclos, as súas ameazas, as solucións a estas e en xeral o mellor xeito de coidala. Un coñecemento que non cesa de crecer.

É precisamente este coñecemento a mellor bombona de osíxeno para a nosa Terra. Para a humanidade. Para ti e os teus. Pero, claro, ningún saber se mantén nin progresa, nin é eficaz, se non é aplicado cada día. No teu caso, e no resto de quen estades aínda en idade de estudar, é fundamental, ademais de contribuír desde o día a día a evitar a xeración de residuos e emisións, ou aforrar auga e electricidade, que vos esforcedes en que a vosa formación ambiental sexa a mellor posible. Todas e cada unha das profesións do futuro, o mesmo que a cidadanía, van ter que dispor desta formación. ¿Por onde empezar? Hai moitos xeitos. Un deles é ler un xornal como este cada día, a fin de estar ao tanto de canto sucede.

Hoxe, nestas dúas páxinas, imos prestar atención á crise da biodiversidade. Para iso, ademais de repasar o máis recente informe respecto diso, revisaremos algunhas das especies que se extinguiron para sempre. Non para lamentarnos sen máis. Senón para que a súa perda sirva para algo: neste caso, como estímulo para que nada así volva suceder. É dicir, para que máis e máis persoas nos unamos ao esforzo por conservar ese fogar noso que é a vida, a natureza.

Especies extintas

A que segue é unha lista de só nove das especies que se extinguiron para sempre nos últimos 250 anos. É dicir, a partir do momento no que a humanidade comezou a crecer en número de xeito cada vez máis acelerado e a conquistar así máis e máis recunchos do planeta. Algunhas delas desapareceron moi recentemente. Outras podería dar a impresión de que nos deixaron fai moito. Con todo, ¿que son 250 anos na historia dunha especie? Apenas nada. 

O sapo dourado de Costa Rica

Outrora fácil de atopar en calquera camiñada polos bosques nubrados das montañas de Monteverde, en Costa Rica, desde 1989 non se atopou nin un só. No seu momento foi a primeira especie cuxa desaparición se atribuíu sobre todo ao quecemento global. Moitos outros anfibios están en grave perigo a escala global. Unha das súas maiores ameazas é a infección denominada quitridiomicose, causada nestas criaturas por un fungo devastador que se estendeu por todo o planeta chamado Batrachochytrium dendrobatidis.

A pomba viaxeira

Probablemente foi unha das aves máis abundantes de Norteamérica. As súas bandadas eran tan espesas que, segundo quen as describiron, nas súas migracións pasaban durante días en forma de verdadeiras nubes. Durante o século XIX foron cazadas de todos os xeitos posibles. A súa carne era un recurso barato. Ademais, a súa presenza era un problema para as colleitas. En 1871 alguén estimou que existían 136 millóns delas. En 1880 deuse a primeira voz de alarma acerca da súa rápida diminución. En 1896 aínda se cazaron 250.000 nunha soa colonia. A última á que se disparou no campo foi en 1900. Seis anos despois morría o último exemplar coñecido no zoo de Cincinnati.

O picapau imperial

 As últimas observacións deste paxaro carpinteiro, un dos maiores e máis bonitos que existiron, son de finais dos 50 do ano pasado. Fixéronse no estado norteamericano de Texas. Típico dos bosques de grandes coníferas do sur de Norteamérica e Cuba, a talla abusiva destas árbores e probablemente o veleno, pois os acusaban de estragar a madeira, acabaron con el. Hoxe só conservamos varios exemplares disecados e algunhas fotografías.

A toniña do golfo de California

Exclusiva do golfo de California, a poboación deste pequeno golfiño é xa tan pequena que se teme que non deixe de diminuír ata desaparecer. De feito, desde a desaparición do golfiño de río chinés, a toniña é o cetáceo máis ameazado do planeta. En 1997 estimouse que quedaban aínda 600 exemplares. As cifras máis recentes, do pasado novembro, falan xa de só 30. O principal motivo do seu declive é a captura accidental en artes de pesca, a miúdo ilegais. Polo momento, de nada serviron os millóns de dólares destinados polo Goberno de México á súa protección.

O dodo

Vivía na illa Mauricio, no océano Índico. Os seus parentes máis achegados eran as pombas, pero parecíase moi pouco a elas. O seu illamento nun lugar apartado do mundo facilitara que evolucionase cara a un gran tamaño e a perda da capacidade de voo. Ao carecer de inimigos naturais, non precisaba asucar os aires. Durante milenios atopaba no chan canto necesitaba para vivir. Ata que os primeiros humanos chegaron a Mauricio no século XVI. Cen anos despois xa só existían dodos disecados.

O arao xigante

 Durante o inverno chegaba nadando a Galicia desde as súas colonias no norte do océano Atlántico. De feito, en varios xacementos arqueolóxicos da nosa costa acháronse restos desta ave, que era parte do menú dos nosos antepasados. Non voaba. As súas ás eran moi pequenas. O que si facía moi ben era mergullar para pescar. Durante décadas as súas colonias en illotes apartados foron saqueadas polos pescadores de bacallau ou de baleas. Era un xeito fácil de obter carne. A última parella foi morta en Islandia en 1844.

O golfiño de río chinés

A expedición que no 2006 se organizou para buscar algún exemplar deste cetáceo de auga doce no río Yangtsé, en China, terminou sen atopar nin un só. Ao ano seguinte, un pescador obtivo imaxes dun exemplar. É o último de que se ten noticia. Actualmente as autoridades mundiais considérano extinto. Nas beiras do río Yangtsé vive nada menos que o 12 % da poboación humana do planeta.

O tigre de Tasmania ou tilacino

Cada certo tempo alguén di ter visto un en Tasmania ou Australia, as súas áreas de distribución orixinais, pero nunca con probas claras. O último coñecido morreu no zoo de Hobbart, en Tasmania, en 1936. Era un marsupial, como os canguros. Só que evolucionara ata adquirir a forma dun pequeno lobo. Cando os primeiros colonos europeos chegaron a aquela illa do sur do Pacífico, decidiron que era unha ameaza para as súas aves de curral e as súas ovellas. Foi perseguido ata o exterminio.

A cabra montesa dos Pireneos

Era unha subespecie da cabra montesa que vivía só nesa cordilleira montañosa entre España e Francia. A súa pelame e cornos eran máis longos que nas outras subespecies. Canto máis rara se volvía máis cazadores intentaban facerse cun exemplar para a súa colección. Cando se protexeu era xa demasiado tarde. A súa cifra era demasiado pequena como para asegurar unha poboación viable. O último exemplar, unha femia, foi achada morta xusto a principios deste século, no ano 2000.

Dugongo ou vaca mariña de Steller

Cos seus 8 metros de lonxitude e ata 10 toneladas de peso, foi un dos animais máis extraordinarios de cantos atoparon os primeiros exploradores das zonas árticas do océano Pacífico. Estaba emparentado cos manatís e era moi manso. Foi descuberto en 1741 durante unha expedición rusa á contorna da illa de Kamchatka. A caza á que foi sometido foi tan intensa que en 1768 xa só se atopou un exemplar. Foi o último.