Nos tempos que alá van non había nin estudos nin anticonceptivos, e as familias vían con alivio saíren rapaces para as Américas. A maldición chegou a profesionalizarse, a punto de haber mestres que puñan «escola para emigrar». Así marcábanse diferenzas entre aspirantes a indianos, estudados e analfabetos. Corrían os anos 20 do século XX. Catro décadas despois, os galegos marchaban en tren a Europa. Galicia comezaba a sumar unha fortuna abraiante en divisas e -falta de Goberno propio- deixou que tanto carto fose financiar negocio a tres pólos munxidores: Madrid, Barcelona e Bilbao.
Segundo o economista Xoán Ramón Allegue, por ese tempo entra en liza a «xeración do bacharelato superior». Aprobado o preuniversitario en Santiago, alí só se podían facer «carreiras antigas». Velaí logo a fuga de cerebros cara ás capitais con universidades modernas. As de Madrid, Barcelona e Bilbao acollen os mozos galegos máis ambiciosos. Poucos habían retornar para faceren país no Impaís. Polos anos 70 os galegos coñecen os anovulatorios e inician a etapa de «la parejita»: dous fillos por familia. Nas décadas finais do século XX Galicia xa ten universidades con ensino adecuado ás necesidades do momento, e os escasos fillos da planificación familiar van estudar inglés a Irlanda. O resultado é unha emigración perversa que mesmo resulta chic. Así se chega ao intre en que «España va bien» (ou sexa: «Madrid va bien»).
Neste aspecto, Galicia foi desgobernada ata por alguén tan consciente da sangría migratoria coma don Manuel o cubano. Só no bipartito xurdiría a luz da recuperación de cerebros nunha dirección xeral (a de I+D+i). Mais mudou o Goberno e, coa escusa da austeridade, esmoreceu a idea... Hai días, bufandas enroladas nos pescozos, un grupo de galegos loaba na praza de Luxemburgo de Bruxelas o esforzo vasco por recuperar investigadores. Unha neuróloga de ollos saudosos (que fai en Flandres o que podería facer no Impaís se nel se apostase polo coñecemento) deixou os compañeiros xeados: «O noso non é fuga de cerebros. É fuga de corazóns». Certo: a Nazón de Breogán sofre de cardiopatía terminal.