A última sorpresa da literatura galega é unha historia entre dúas realidades, a obra dun autor novel que xoga co ensaio e a ficción
25 dic 2022 . Actualizado a las 16:48 h.Na década de 1960 os habitantes de Negueira de Muñiz deixan as súas casas, anegadas por un encoro, obrigados a desprazarse a Terra Chá e ocupar un novo asentamento feito polo réxime. Na actualidade, un estudante segue a historia dunha desas veciñas dende Nova York, entre caixas de mudanza nun verán sufocante. Estes relatos, de fogares e exilios, crúzanse en Ninguén queda, a primeira novela de Brais Lamela (Vilalba, 1994), un autor tamén entre dous mundos, o da literatura e o académico —estase doutorando na Universidade de Yale—.
—Como chega o interese polo proceso de colonización da Terra Chá?
—Era algo que escoitaba na casa. Os meus avós falaban dos colonos e espertaron a miña curiosidade, porque cando falamos do colonial para min sempre implica algunha creación e algún tipo de destrución. Quería contar ese proceso de ocupar e desocupar lugares. Xogar coas posibilidades de ofrecer resistencia nun contexto de desprazamento forzoso. Ou explorar como vivir nun lugar propio pode ser un xeito de resistencia ou de vangarda.
—Comparas a sensación de afogamento dos habitantes das vilas anegadas coa sensación do estudante que sae do seu apartamento pola subida do prezo do aluguer. O espazo é efémero. Como se constrúe o fogar con estas circunstancias?
—Esta idea está no corazón do texto, non buscaba reforzar ningunha mitoloxía sobre as orixes. O fogar aparece como algo circunstancial, hai momentos nos que os personaxes poden sentir pertenza, pero é algo moi precario, que pode desaparecer. Isto conecta as experiencias pasadas coas máis contemporáneas.
—Marchas con 17 anos de Galicia, deixas nalgún momento de ser un emigrante?
—Esa idea de que unha persoa non se acostuma a un novo lugar é unha das cousas que moven a historia. Quería fuxir dese paradigma da reconciliación que marca os noso xeito de relacionarnos coa nosa historia. Mostrar as distintas posibilidades de encarar este exilio sen chegar a un punto de satisfacción.
—Ni libro sinalas: «O trauma no exilio non é o esquecemento, senón a memoria».
—Isto chamoulles a atención a varias persoas, porque se sentían identificadas. Estar fóra axuda a ver con máis relevancia algunhas cousas, da casa, da vida en Galicia, todo dun xeito máis marcado.
—Falamos dos espazos, pero tamén hai unha relación cos obxectos, as caixas de mudanza, os recordos soterrados dos habitantes dos encoros...
—Gardan moitas historias e vivencias, no libro hai un interese moi profundo por eles e polo que a xente fai por eles. Hai personaxes de distinto tipo que os resucitan e volven a darlles valor e unha identidade. Non é algo materialista, reconstruír mundos a través dos obxectos que se deixan é importante.
—Se tiveses que facer ese exercicio de soterrar cousas importantes, cales serían?
—Con 18 anos fixen isto no colexio, abriremos a caixa o próximo ano. Pedíronnos soterrar cousas relevantes desa época, eu gardei algún libro, notas que me deixaban, postais... Creo que sería iso, para min iso ten moito valor, teño interese nos papeis escritos por outras mans.
—Ninguén queda e os lugares mudan, hai algo que permanece?
—É un título que pode soar pesimista, pero para min era unha consigna que escoitaba aquí, en Galicia, e en Nova York. Nas entrevistas coa xente da colonización, referíanse ás vilas anegadas como lugares nos que non quedou ninguén. Gustoume ese eco de algo que escoitei en contextos moi distintos, pero a novela cuestiónao coa idea de que onde parece que non queda ninguén, ou en espazos construídos para iso, quedan cousas. Os obxectos ou as persoas que deciden non marchar é o que desafía esa consigna un tanto pesimista.
—Publicas nunha pequena editorial, nunha colección da man de Berta Dávila, como foi para ti ese proceso?
—Hai un ano non tiña plans inmediatos de publicar nada. Berta escribiume cando se creou esta colección e agradecín a oportunidade de facelo con ela porque sinto que en Galicia o proceso de escritura é moi solitario. Neste caso foi a través dun diálogo cunha escritora que admiro e reflíctese na novela, unha voz constantemente interrompida por outras voces.
—É unha obra con moitas capas, pero queres enviar algunha mensaxe con ela?
—Ata agora a xente encontrou cousas moi distintas no libro. Non me gustaría que tivese unha mensaxe porque non creo nesa forma de escribir. Unha das cousas importantes para min é transmitir a sensación de que escribir literatura galega ou falar sobre Galicia pode querer dicir moitas cousas distintas, que un non está limitado a ter que estar aquí ou escribir dun xeito particular, ou sobre unhas cuestións específicas. Un pode escribir sobre Nova York e estar escribindo sobre Galicia, ou estar en Galicia e escribir sobre Nova York.
—Que sentiches cando se publicou?
—Sentino precipitado, pero gustoume telo nas mans. É curioso porque non estou afeito a idea de que está impreso, na miña cabeza aínda é un documento no ordenador e penso en editar algunha páxina. Dáme reparo ler o texto físico.