«Tomei en serio o horóscopo cando o tiven que facer», revela o poeta e académico, que publica «O que fica fóra», unha revolta de signos para ficar en pé
22 abr 2022 . Actualizado a las 17:24 h.O falar de Manuel Rivas (A Coruña, 1957) desenmascara. Abre unha selva oceánica de poemas no Macondo da Coruña. Ficamos dentro, falando de O que fica fóra. Ese territorio que medra na periferia do mundo da pantalla ocupa o novo poemario do autor no selo Apiario. Rivas vén voando por detrás dos reloxos, envolto nun enxame de voces baixas.
—Abro xuntos «Todo lo que crece», de Clara Obligado, e «O que fica fóra». Os libros teñen misteriosos parentescos. O que fica fóra é todo o que medra? Que é o que fica fóra?
—O que fica fóra vén sendo o esencial. O excéntrico, o máxico. A realidade estándar, a realidade pantalla, actúa como un parapeto para ver a outra realidade, por iso é importante a imaxinación. É a que responde aos porqués. Cando aprendiamos xornalismo, falábannos das cinco uves dobres, é curioso que non aparecese o porqué...
—No porqué acaba o xornalista e comeza o escritor? Non sei quen dixo que cando a cousa se pon interesante, en xornalismo hai que curtar.
—En realidade, o xornalista e o escritor teñen moito que ver. O escritor ten que ter inquedanza polo que acontece, pero tamén é importante no xornalista establecer as causalidades, porque se non falamos de bustos parlantes na pantalla. O importante fica fóra do mundo empantallado. O mundo virtual pode ser un inferno se consideramos que é o mundo real. Na tele, vin que lle dedicaban moito máis tempo ao affaire de Urdangarin que ao asasinato en Colombia dun rapaz de 14 anos dun grupo que estaba protexendo unha zona indíxena.
—Pero os «affaires» non matan, non? Hai un complexo de superioridade no intelectual?
—Non, claro... Estes días estiven lendo os artigos dunha persoa que, posiblemente, foi das mentes máis enxeñosas que coñecín, Xesús Campos, Chichi Campos, que tiña unha sección que se chamaba Estampas dun mundo elegante. El dicía que o que realmente querería ser é un cronista de sociedade. E mesmo falaba do interese que teñen as revistas do corazón, desas iconas do que chaman «o populacho», que seguramente teñen máis interese histórico que os figuróns que xa son estatua ecuestre. Chichi era un poeta, un antropólogo que facía humor. Que facer humor é importante... É importante saber de que nos rimos.
—Defínenos a forma de rir?
—Defínenos moito o que dicimos, pero tamén o que calamos. Do que nos rimos tamén e o que nos fai chorar. Hai que descolonizar o humor e que sexa un medio de emancipación. A min, cando che comentaba o de Urdangarin, o que me molesta, sobre todo, é que se convertan este tipo de asuntos nunha manobra de distracción masiva. Están as armas de destrución masiva e están as manobras de distracción masiva. Hai xente que é famosa non sabes moi ben por que, pero se é famosa é porque está proxectando fenómenos sociais. Refírome a como se amorean as cousas unhas con outras. Falouse máis do tenista serbio que das vacinas en África. África fica fóra. Non é tema de conversación. Quen está detrás de Pfizer, canto gañou coas vacinas? Hai un amoreamento que dá un caos, unha cháchara. Aí está a importancia do xornalismo. As condicións dos xornalistas son absolutamente precarias, pero o xornalismo segue a ser importante, por iso vemos como se compite por controlar os medios. Na estratexia do poder, a primeira cuestión é como controlar os medios. Agora, as entidades financeiras e todo o mundo queren ter unha parte nos medios. É fundamental.
—Por que nos acubillamos no virtual, que é o que nos engancha?
—Hai un culto tecnolóxico. Esa adición virtual significa un xeito de ver, de falar. Para min, hai dous síndromes que marcan o noso tempo: o burn-out (queimarse) e o FOMO (fear of missing out), que percibes moito na xente nova. O móbil pasa de ser unha variña máxica a un instrumento que te controla. Esa adición esta xerada polo tecnopoder, polos grandes xigantes do noso tempo. O fear of missing out é o medo a quedar fóra de xogo, a non estar na última. Pero se te botas fóra das autoestradas, atopas a vida como descuberta. E nós temos a sorte de que vemos o mar, que pertence ao que fica fóra!
—Hai que querer quedar fóra de xogo?
—Claro! Vencer o medo a ser irrelevante, a non saber cal é o grupo de moda, ou o último que fixo Lady Gaga...
—Das Tanxugueiras si queremos estar á ultima, non perder nada.
—Si. Ás veces hai físgoas sorprendentes! O que fica fóra non mingua, medra. Eu teño días que digo: «Mellor quedar na cama, mellor encamarse», pero váiseme a ollada ao que fica fóra... o amor pola xente, polo xogo, polo riso. Hai lugares, hai tabernas, nos que os drons que pairan sobre as nosas cabezas non poden entrar. Neste libro, poño a imaxe dun neno que tira unha pedra e cae un dron. Despois, pensei que, en vez dunha pedra, estaría moi simpático que fose un exemplar en tapa dura de 1984, de Orwell [risos].
—É un optimista fronte ás evidencias?
—Escribindo A nena lectora [unha «filla» da Tribuna, de Pardo Bazán], pensei que cada día hai moita xente tratando de emanciparse, de poñer o corpo no que fai. Hai moitas Nonós [a protagonista do conto, ilustrado por Susana Suniaga], é algo imparable. O optimista coñece, e afronta, o mal, ou, máis ben, a política do dano, que ten moito poder, pero tívoo sempre.
—O machismo é o sistema, advertiunos. E está nos pregues da nosa pel, homes e mulleres.
—Si. É o xeito de ollar. Hai un mirar por riba, mirar por riba a outras persoas, mirar por riba a natureza... A virilidade está moi asociada ao autoritarismo, ao mando. Hai que desmontar iso peza a peza! O que mellor aprendín na mili é como desmontar un fusil, non como montalo, senón como desmontalo. A arma que se monta para matar pódese desmontar, pareceume interesante. Ese ir desmontando o fusil é un proceso que hoxe recordo con certa felicidade. Hai que desmontar ese poder que fai dano, e temos que desmontalo cada un. Detectas a persoa que mira por riba do ombro...
—Ás veces engana, o medo tamén mira por enriba do ombro.
-Si, claro, somos complexos. Se non, seriamos caricaturas. Pode haber unha inseguridade aí, pero en xeral cando se mira por enriba do ombro a alguén iso espállase ao xeito de mirar o mundo. Hai un mirar por riba do poder autoritario, que significa o supremacismo: o mellor é o que eu penso, o que eu digo, o que eu fago, unha actitude que tamén significa negación. Non hai escoita. Pero hai outras olladas. Aí entran a poesía, a literatura, o cinema, a cultura. Hai outras olladas, como a de El poder del perro, de Jane Campion, unha obra tan sutil. Esas naturezas excéntricas... Eu cando escribín A nena lectora sentín que escribir ten unha parte importante de combate, de tensión, de desacougo.
-Pero é unha loita amorosa, non?
-Si, pero é como o abrazo dos boxeadores, que se apertan así [nun xesto de apertarse a si mesmo cos brazos cruzados], para darse máis! En todo caso, para que avance a historia ten que poder máis a pulsión de erguerse, de crear algo novo. Está na etimoloxía de poesía o dar a luz. Sentinme moi Nonó... e identifícome tamén moito co pillabán que sae ao final [de A nena lectora]. A imaxinación aí é unha maneira de chegar á realidade histórica. É unha marabilla ver como na cidade na que naciches, na que vives, A Coruña, houbo un tempo no que as ideas de emancipación social e cultural ían unidas á emancipación da muller. A palabra emancipación gústame moito, máis que empoderarse, que ten a súa razón de ser, entendo, pero está aí o 'poder'. 'Emanciparse' gústame máis, ten un valor engadido, o de 'liberarse'. O outro día lía con moito divertimento que no último informe do Banco Central aparecía 750 veces a palabra resiliencia. Nun informe do Banco Central! Unha palabra que nas súas orixes pertencía a unha cultura alternativa, underground. E cando a vin o outro día nun informe do Banco Central... Fíxate como se devoran as palabras.
-Si, pero aí están os vagalumes, no seu poemario. Cantos nomes ten en galego o vagalume (que non lle interesa a ningún organismo supranacional)?
-Máis de cen nomes ten o vagalume. Pero hai un proceso de usurpación das palabras, e iso demostra a importancia que teñen. Os primeiros pasos nunha ou noutra dirección danse con palabras. É determinante tamén a estética, di moito. Cando hai un poder autoritario detéctalo, moitas veces, na súa estética, no seu modo de falar, no seu xeito de ollar.
—Todos os signos do zodíaco están na arte de amar. Iso revélanos nun poema vostede, que é Escorpio, como Carvalho Calero. Toma en serio o horóscopo?
—O horóscopo ten interés, como todos os símbolos... Tomei moi en serio o zodíaco cando empecei a traballar no xornalismo, que ao primeiro ficabas fóra, eras un pouco o recadeiro. Cando non fiquei fóra foi cando chegaron as vacación, o verán, no que todo o mundo liscaba da redacción. Nunca me vin tan solicitado como aquel primeiro verán que estiven nun xornal. Un dos traballos que me deixaron, amais da información portuaria (había que ir ao porto!), foi facer o horóscopo. Dicíanme: «Está chupado, coges el del año pasado y lo de Sagitario se lo pones a Piscis». Pero sentín responsabilidade tremenda, o compromiso coas palabras. Se poño «El amor con el que ha compartido su vida se tambalea», alguén pode ler iso e estoulle amargando o día. Nunca fixen literatura tan comprometida!
—Luz Pozo dicía con humor que polas mañás era Leo e polas noites Cáncer...
—Eu tamén son fronteirizo, do día 24 de outubro... Sería estupendo tamén erguerse sendo pesimista e deitarse sendo optimista. É absurdo pensar que cada un de nós ten só unha identidade, pensar nunha identidade pétrea, como un uniforme que pos e xa non podes quitar. Dentro de nós hai xente, eu teño a sensación de que levo xente dentro. Gústame esa idea de corpo aberto da cultura popular. A cultura popular é moi simbólica, ten unha cantidade de suxestións... Ten moitos fios dos que tirar. Meu avó materno e miña nai falaban sós, pero falaban moitísimo. De neno, eu asombrábame moito. Había momentos en que non só falaban sós, é que mantiñan conversas. Era xente que había dentro deles, mesmo debatendo. E iso pasaba moito nos lugares da agua, cando lavaba a roupa. Eu cada vez teño máis claro que hai augas tristes, pensativas, e augas alegres... Como ves a agua dos muiños de Ardeleiro, preto de Malpica, onde a auga cae ao mar, en Malpica, é unha marabilla. Son muíños cantil. Que alegría de auga! A auga que move varios muíños iso si que é enerxia, enerxía creativa. Hai treitos no río con ánimos moi diferentes, ás veces a auga arrastra unha pena... Estamos cheos de ríos. O río é moi importante para ese tipo de menciñeiros dos que fala Cunqueiro, onde o importante para curar era o rumor, o son do río dende que nacía ata que ía dar ao mar. Normalmente ían ao río para curar malencolías. O xeito de curar á persoa deprimida era escoitar o son do río dende que nacía... Chegaba un momento en que a persona dicía: "Para, para, para! Estou de marabilla"... É moi importante levar xente dentro. Xente que leve a contraria, xente que matice, xente que ría cando outra chora... Hoxe a xente ten medo a ser diferente.
—A diferenza é o que namora...
—Claro. E hai tamén unha forma de caricaturizar o diferente, que é esta idea do friki. O tecnopoder ten o seu pobo friki, que non deixa de ser unha forma de integrarte, pon a etiqueta e evita unha molestia.
—Pero quen non é friki?
—Si, ho, ves a diario o telexornal, os Boris Johnson, e dis: «Vaia panda de frikis».