Agora somos quen de reivindicar o que «Tigres coma cabalos» era xa no seu día: darlle todo o corpo á voz da muller
15 may 2021 . Actualizado a las 11:15 h.Quixo a sorte do 17 de maio que fose rescatada dese confín en que a actualidade pasa a ser Historia unha entrevista de Manuel Rivas a Xela Arias publicada en La Voz de Galicia o 25 de marzo de 1990. Viña de saír Tigres coma cabalos, unha pequena revolución nunha literatura galega en que as escritoras aínda eran poetisas, en que aínda estaba por chegar a experimentación palabra-imaxe, e en que a voz de muller só tiña corpo se era para lucila en saraos literarios varios. Semellaba obrigada a pregunta do entrevistador á poeta que, convertida en modelo espida, construíra co fotógrafo Xulio Gil un volume que aínda hoxe é único: «Temes o escándalo?».
Rivas chamáballe ao libro «sereno sismo» e, aínda que o certo é que todos os sismos da literatura galega adoitan ser serenos, o adxectivo neste caso tiña que ver coa actitude de Arias coma artista, co ton dun traballo en que a poesía visual non sucumbía nin ao escandaloso nin ao epatante, nin sequera ao erótico. Tigres coma cabalos é a harmonía da poesía cando non se entende sen as imaxes que a acompañan e constrúen un sentido único de emocións e significados, que, como respondía a poeta, «haberá outra xente que irá máis alá, que valorará o que hai no libro de nova experiencia, de diálogo entre a imaxe e a palabra».
«Ela responde cunha labazada á poesía pechada, cun libro en que ispe a voz e o corpo para quedar cunha esencia chea de luz»
E tamén estaba o sismo, claro. O sismo ao estilo silencioso, discreto, pero fondamente aleccionador, dos espazos de poder na literatura galega. Só agora, vinte anos despois da súa publicación e con motivo da revisión da obra de Xela Arias á que obriga a homenaxe polas Letras Galegas, somos quen de reivindicar o que ese libro xa era no seu día. Tigres coma cabalos era unha labazada á poesía pechada nunha torre de marfil e feita por uns compañeiros de xeración cos que Arias non só non se identificaba («A miña xeración en galego, onde está?»), senón que a situara nun gueto onde as mulleres eran corpos sen voz ou voces sen corpo. Ela responde a todo iso cun libro en que ispe a voz e o corpo para quedar cunha esencia chea de luz. Se cadra había, si, unha certa vontade sísmica. Mais a resposta ao sismo foi a de sempre: serenidade e esquecemento. Xela Arias nas marxes.
Tigres coma cabalos aínda é un libro inaudito. E Xela Arias aínda é a autora espida por dentro e por fóra que non se repetiu e que rompeu unha barreira que recolleron, tanto tempo despois, as poetas máis novas e, se cadra, algunha desas mulleres que tamén xogou nas marxes dos xéneros: as poetas máis escénicas, as actrices máis poéticas que reformularon as artes visuais desde un lirismo que só antes Xela Arias fora quen de sintetizar desde aquel lugar onde a colocaran os elegantes señores da súa xeración.
A súa modernidade, por iso, non ten que ver con cuestións estéticas, senón coa súa capacidade para a ruptura, que é o que, en todos os tempos e en todos os lugares fixeron as artistas modernas. Esquivar as etiquetas. Desdebuxarse e redebuxarse noutro lugar. Poñer o foco alí onde ninguén mirara antes. Para ela isto era indisociábel da súa condición de muller, con entenderse no feminino e no feminismo como espazo revolucionario onde non é posíbel non rachar con todo e remexerse.
Así resoa o verso «nós somos carne de guerra», con esa primeira persoa sen marcas e, por iso, revirada. Así resoa aquela resposta aqueloutrada ao Rivas xornalista que, quizais e só quizais, ela ve como poeta: «Deixarei de ser unha cousa e outra [nacionalista e feminista] cando as nacións soxulgadas non o sexan e as mulleres discriminadas non o estean».
Os espidos de Arias responden, efectivamente, a eses seus versos que falan de «corpos inquietos que contraen sangue nas olladas» reclamando o corpo de muller como espazo de sensacións que se dilúen nun intelecto que reacciona á arte de mirar e de sentir, recoñecéndose só corpo: «Xa non teño fala» e, quizais, reivindicándose nese lugar que deixa á intemperie a calquera, pero máis á poeta, como alude o título do seu último libro, Intempériome, exercicio definitivo de espimento. Á muller artista que é, ademais, muller no mundo. Xela Arias é, en realidade, esa poeta que, espíndose a si mesma, sinalou que o emperador ía espido para que o entendésemos máis tarde. Prendeu unhas faíscas que poderían ser incendio, mais que quedaron aí a modo de escintilo, de luz, de vagalumes pousados no futuro para que as autoras que viñemos logo, á fin, entendésemos que descubrir cousas é difícil no país dos sismos serenos onde todo acontece, case sempre, vinte anos despois.
