O «Hamlet» de Edward de Vere

«O que estamos facendo nós en Ourense, que apareza o nome de Edward de Vere nunha portada, estámolo facendo por primeira vez no mundo. Creo que é a primeira edición na historia en que se atribúe Hamlet ao verdadeiro autor». Quen así fala, con esa mestura de rotundidade e prudencia, é o dramaturgo Millán Picouto (Ourense, 1949), que vén de traducir un dos dramas maiores de Shakespeare ao castelán para o selo ourensán Linteo. A súa aposta non é casual, non en van trouxo tamén ao castelán e para Linteo Shakespeare. Identified in Edward de Vere, the Seventeenth Earl of Oxford, mítico ensaio de John Thomas Looney que sentou en 1920 as bases da dúbida razoable sobre a identidade de Shakespeare. Pero é que as evidencias son enormes, incide Picouto: moitos, sobre todo os artistas, entenderon que a obra non podía saír deste outro personaxe, un vulgar comerciante chamado William Shakspere, usado como home de palla. «Saben ben que iso tiña que estar escrito en primeiro lugar por un aristócrata, porque digamos que a conciencia de clase aristocrática en Shakespeare é clarísima, e despois por un home que tivera unhas experiencias moi distintas e un traballo moi distinto, ou un ocio suficiente», subliña. Un autor con esa produción tivo que ter unha vida desafogada.

E a deste Shakspere era precisamente todo o contrario, unha vida antipoética. «Non sei de ningún poeta que de paso que escribía versos estivera prestando diñeiro a usura, e non educase ás súas fillas. Elas non sabían firmar, eran analfabetas. O pai de Shakspere foi analfabeto, a muller foi analfabeta e el é analfabeto. As súas tres firmas que se conservan no testamento son as firmas dunha persoa que non sabe firmar». Téñeno visto os grafólogos, pero a iso non se lle dá publicidade. «Con Shakespeare está pasando algo que non debe pasar nunca dentro da historia humana. A filoloxía é unha ciencia, e que se converta un personaxe nunha especie de santiño estilo Santiago, que veu predicar a Compostela nunha barca de pedra... Non. Hai 400 anos aínda de Shakespeare e de De Vere, e non podemos deificalo desa maneira tan basta», deplora o tradutor. 

Un fetiche nos pubs de Londres

E van para cen anos daquelas conclusións de Looney, pero a súa afirmación non calla. «As academias téñense negado. Shakespeare, como nome, é un fetiche». A España o debate nin chegou. «De feito -lembra-, nós publicamos o libro de Looney o ano pasado». Pero en EE.UU. xa hai universidades que teñen unha materia que trata especificamente sobre a autoría da obra de Shakespeare. Custa máis en Gran Bretaña, aínda que, «ás veces, nos pubs de Londres discútese sobre isto, é cousa xa moi metida na sociedade».

Existe unha asociación, The Shakespeare Oxford Fellowship, que se pode atopar en Internet, na que, entre outras cousas, hai un número importante de académicos que se van sumando progresivamente e dicindo: ¿por que me fixen eu un oxfordiano?, ¿por que deixei de crer que sexa Shakespeare o autor destas obras? Si que se avanzou. O que pasa é que desde o momento en que se menciona a Edward de Vere estase falando dunha autoría cuestionada. «E aos medios de comunicación e sobre todo á Academia e aos eruditos élles moito máis fácil seguir a tradición que non reverter todo iso. Pero hai que revertelo -vindica Picouto-, porque se non non se entenden, por exemplo, os sonetos de Shakespeare». Os sonetos, di, están escritos por un aristócrata, vese perfectamente, fala Edward de Vere do descrédito en que se viu nun momento da súa vida, no que tivo problemas graves, dous escándalos, e reflexiona el aí. Porén, non sabemos de ningún escándalo que lle tivese pasado ao usureiro Shakspere. 

Visión de clase

Cando hai algún personaxe non nobre en Shakespeare, é un personaxe cómico, un bufón. Só que haxa un personaxe un pouco rico, que teña criados, xa é o protagonista. É o caso, anota Picouto, de A doma da bravía: o Petruchio, en realidade, é un personaxe cómico, pero ten xa vinte criados, e dálles pancadas no cu. É evidente que a visión do mundo del é aristocrática, como era a de Tolstói. Non a de Cervantes. Ese é un detalle moi interesante para a literatura, enxalza o tradutor ourensán: a visión de clase é extraordinaria. En Cervantes cando aparecen nobres, os duques de Barcelona, nin sequera teñen nome, son arquetípicos. Non obstante, Shakespeare, que anda sempre tras a vida na corte, desenvolve as princesas e todos os demais como se fosen de carne e óso.

E aínda hai outro dato: Edward de Vere estaba moi orgulloso do seu apelido, e sempre que aparece un personaxe Oxford é moi valorado. Pero na historia de Inglaterra houbo un Oxford nefasto, un conselleiro de Ricardo II; pois ben, en Ricardo II este personaxe non é incluído porque tiña que aparecer dunha maneira infamante. É outra das probas circunstanciais que descubriu Looney. 

Plutón non é un planeta

Orson Welles, que era oxfordiano, dicía que había tantas coincidencias na obra de Shakespeare coa vida de De Vere, tantas concordancias internas incluso cos argumentos, que topaba alí todo o necesario para explicar a realización desa obra. Tamén Chaplin dicía que esa obra non podía pertencer a Shakspere, que, a pesar do mal que firmaba, nunca usou o -eare. Aseguraba o cineasta que unha característica fundamental dos autores é que sempre se ve unha relación entre a vida e a obra, e que, porén, non vía ningunha relación entre a vida do Shakspere de Stratford e a obra de Shakespeare.

Así, á forza, lentamente, van dándose pasos. En Inglaterra, hai case dez anos, subscribiuse unha declaración de dúbida razoable. Directores, actores, técnicos do mundo do teatro, Derek Jacobi entre eles, e moitos académicos apoiaron un documento que solicitaba que se volva retomar este asunto. «Supoño que nalgún momento haberá un congreso no que se diga que non é Shakespeare, que é Edward de Vere, como no seu día se dixo: Plutón non é un planeta», aduce Picouto.

Mil libras do conde de Southampton

Entre De Vere e Shakspere había tanta distancia social que puido servirlles de intermediario o conde de Southampton. De todas maneiras, De Vere tiña a compañía teatral Oxford’s Boys, que actuou en Stratford-upon-Avon cando Shakspere contaba 19 anos. É posible que houbese un contacto, ou que desde Londres tivese noticia De Vere de que había alí unha persoa con nome tan acaído.

O primeiro biógrafo de Shakespeare, Nicholas Rowe, polígrafo que escribiu 80 anos despois, dixo que un día o conde de Southampton lle pagou a Shakspere mil libras, cantidade naquela época enorme coa que se compraban moitas casas. Ao propio Rowe asómbralle este feito. Picouto e moitos investigadores cren que «foi o que lle pagou Edward de Vere por manter esa ficción, por unha máscara humana».

O marcial «Brande Lanzas», na procura dunha máscara

Edward de Vere tiña, claro, a súa propia firma. O que pasa é que os nobres daquela época non podían publicar unha obra co seu nome. Eles tíñano a menos, era un tabú: dicían que non estaban para divertir á xente. No Antigo Réxime a diferenza de clases era enorme. «Tanto que considerar que Shakspere, un pequenoburgués, lle escribía sonetos de amor, ou moi afectuosos, digamos, porque non é un amor homosexual, a un conde xa é ridículo. Naquela época o que faría o conde de Southampton sería mandarlle aos criados para que lle desen uns azoutes por tomar esas confianzas», apunta Millán Picouto. Entón Edward de Vere firmaba como Edward de Vere, pero non cando publicaba.

Botou man dun pseudónimo co que tiña relación, xa que lle chamaban na corte Shakes Spears [o brande lanzas]. El era un home moi carismático, con aspecto marcial, e vencera en varios torneos. Alcumábano así sen ter que ver co personaxe real de Stratford. Pero como todo pseudónimo é penetrable, o que fixo el, relata Picouto, «foi buscar alguén que funcionase como testaferro, como máscara, para que non poida nunca descubrirse quen é o autor».

Edward de Vere foi un nobre moi desgraciado. Ademais de arruinarse, era un incomprendido, a súa vocación non coincidiu nunca coa súa orixe de clase. Todas as súas últimas pezas son traxedias, O rei Lear, Timón de Atenas, Hamlet… «Foi un nobre infortunado -insiste o dramaturgo galego-. Dispuxo, iso si, de todos os medios para prepararse e escribir, pero a maneira que tivo de resolver a cuestión da autoría foi atribuír todo a outro».