EN PRIMEIRA PERSOA | «Agromou en min a necesidade de rescatar as vivencias dos avós e dos veciños». Escribe Xabier Maceiras
07 nov 2021 . Actualizado a las 05:00 h.Moitos dos nenos e das nenas que nos criamos no rural galego antes da aparición das novas tecnoloxías, medramos escoitando as historias e as lendas que os maiores narraban polo miúdo nas longas tardes invernais ao carón da lareira ou, como era o caso dun servidor, da cociña bilbaína.
No Rañal, o lugar onde nacín e resido, os avós adoitaban falar das lembranzas da súa nenez e xuventude, á parte doutros contos que lle transmitiran os seus devanceiros, entre eles o da popular galiña dos pitos de ouro. A miña avoa materna, Carme Pan, Carme do médico, contaba con fachenda que nacera e se criara en Froxel, na parroquia de Oseiro (Arteixo), na mesma vivenda na que viñera ao mundo Manuel Murguía o 17 de maio de 1833, e recordaba con gran fincapé que o seu tataravó Antón Pan fora o padriño deste cativo que, co andar do tempo, íase converter no gran patriarca das Letras Galegas.
Pola súa banda meu avó materno, Emilio Rodríguez, Milio do Touciñeiro, retranqueiro onde os houbera, era un gran apaixoado do fútbol. Parece que aínda o estou vendo [xa hai 40 anos que morreu] na sobremesa das xuntanzas familiares describindo os caneos de Arsenio Iglesias ou algunha que outra parada do seu fillo Jesús, porteiro do Penouqueira e do Catuxa nos anos 60. A súa face non era a mesma cando recordaba as penurias da posguerra e o traballo duro para manter a súa prole nas doce leiras -de aí o título do documental realizado con Xosé A. Bocixa- que os avós posuían na zona que hoxe ocupa o polígono de Sabón. Polo que contaban, antes do asentamento industrial, aquel lugar era un auténtico remanso de paz só alterado polas faenas da labranza, polo canto perdido dalgún paxaro, o discorrer da auga dos regatos e o cantar dos grilos e das rás á calor das raiolas do sol.
As anécdotas no muíño mentres agardaban pola quenda para moer tamén saían á luz nestes xantares, nos que o mar era, en moitas ocasións, o verdadeiro protagonista. Na hora do café e dos licores, o recendo a salgadura oceánica enchoupaba o comedor e a memoria dos comensais máis vellos, que recordaban con ledicia os contos sobre as crebas, de xeito especial as «riquezas» que un barco deixara nas praias da contorna antes de que eles naceran. Sen ser conscientes, estaban describindo o naufraxio do vapor británico Priam, acontecido nas illas Sisargas en 1889. E non quedaban sen mencionar os tempos de cando ían recoller golfe ou argazo, o esterco mariño, no areal de Alba para fertilizar as terras nas que pasaran media vida co lombo dobrado enriba do legón e da aixada. Alba era o topónimo que máis se utilizaba na casa. Era un topónimo de patrimonio familiar.
Se cadra alí, naquelas xuntanzas, e sen sabelo, foi agromando en min a necesidade de manter viva a memoria, de rescatar as vivencias dos avós e de veciños como Quico de Pichel, Adolfo de Tiso ou Dorinda do Bichelo, grandes tecedores de relatos cos que quedaba medio pampo.
Naquela altura, cando tiña oito ou nove anos, Camelle e Caión eran lugares que visitaba con certa frecuencia acompañando a miña nai, Melucha, no seu Seat 127. Facía pouco que obtivera o permiso de conducir na mesma autoescola que Celia, unha moza que vivía nunha pequena casa do centro de Camelle con seus pais José e Virtudes. Nesta vila, e na súa contorna, un tal Manfred Gnädinger xa levaba algún tempo integrando con mestría as súas figuras redondeadas e as combinacións de múltiples cores. Man chegara alí facendo o camiño inverso, nunha época na que moitos habitantes da Costa da Morte emigraban a Alemaña na procura de traballo. En Camelle pintei nos pequenos cadernos do ‘Alemán’. E na casa de Celia escoitei a historia dunhas xentes que recolleran nos areais da zona uns botes que contiñan un líquido branco no seu interior, co que logo pintaron as portas e xanelas das súas vivendas. Aquela sustancia branca era leite condensada e, ao chegar o sol do verán, segundo José e Virtudes, as moscas a pouco máis comen á xente.
En Caión, no domicilio de Francisco O Carpinteiro e María, os pais da prezada Lola, souben da afouteza dos bravos mariñeiros deste porto bergantiñán e dos tempos pretéritos nos que se dedicaban, ao igual que os seus veciños de Malpica, á captura da balea. Observando a inmensidade oceánica, dende a ventá da cociña da casa dos do Carpinteiro soñei con Moby Dick e imaxinei que o capitán Ahab, Ismael e o resto da tripulación do bergantín Pequod eran de Caión e de Malpica.
A incomunicación
Mantermos viva a memoria neste tempo que nos toca vivir, co ritmo de vida frenético que levamos, con cambios e hábitos tan radicais e de continua transformación tecnolóxica, semella difícil. Na era da comunicación camiñamos cara a incomunicación, cara a desmemoria. A memoria é o que nos configura como seres. Coidemos este tesouro!
DNI. Xabier Maceiras. Nacido en Arteixo en 1970. Leva traballando dende os anos 80 a prol da recuperación e da divulgación da memoria histórica da súa vila natal e da comarca de Bergantiños. Nos 90 percorreu a Galicia profunda cos Diplomáticos de Monte Alto. É coautor e guionista de varios audiovisuais sobre a memoria colectiva. Colaborou na Radio Galega co seu espazo semanal ‘Contos de aquí e de acolá’. É autor de varias publicacións colectivas e individuais.