Declina a tarde no ventoso venres de febreiro. A percepción do sensible esperta os adormecidos campos da memoria, afastadas escenas que van vindo e de repente agólpanse todas nun punto. Mais non chegaron así sen máis. Foron os sentidos os que as arrincaron da súa pracenteira sesta. Percibir é o primeiro. A percepción é a chave que abre a porta para que as escenas case esquecidas, enterradas nos alboios da memoria, irrompan de súpeto no primeiro plano da película do día. Todo o que pasa pola nosa mente é o que antes percibimos a través dos sentidos: olores, sabores, cores... que enchen as nosas ideas, pensamentos ou as imaxes da nosa imaxinación ou os nosos soños agochados nas lacenas dos recordos, traumas e frustracións.
Tremen, azoutados polo vento, os loureiros e as canas que bordean o vello camiño de carros que vai dende a capela de San Martiño até debaixo de Trebonzos. As pólas espidas dos carballos enróscanse unhas nas outras coma se fosen cobras. Un merlo cruza o pano gris da tarde. Ten que esforzarse para vencer o vento para entrar na matogueira, pero aínda así vai merleando: tic-tic-tic-truc-troc...
Entón dixécheste para os teus adentros: «Da merla e da cotolovía ou cotovía escoitáraslle falar unha vez a unha vella das aldeas do monte. Era unha tarde de primavera. Sentados no muro dunha leira que caía para o leito do río Dotronco, mirando para a aldea de Sabuceda, dúas ou tres casas de pedra erguidas no vértice dun estreito val interior da serra. Naquel intre, pola ladeira oposta baixaba un rabaño de ovellas e cabras conducido por un home con dous cans. A vella comentou: ‘aquel é o meu fillo, Antonio’».
Fronte ao solpor, aquela anciá enloitada falaba con nostalxia dun mundo que levaba anos vendo como ía lentamente esmorecendo. E rezou amodo unha letanía pola súa agonía: «Case todos os da miña época xa van no outro mundo. Os que viñeron despois, a meirande parte emigraron. Os que agora son novos, non queren ficar aquí. Non nacen rapaces, e todos somos vellos. Dentro duns anos, aquí só haberá xestas, silvas, lobos, xabarís e raposos».
No mes de agosto daquel mesmo ano, aquela vella campesiña de montaña coñeceu a miña dona. E díxolle: «Tiveches sorte, porque se fose máis nova, aquela mesma tarde, tíñacho namorado». Fora naquela tarde cando falara da cotolovía ou cotovía. Explicouse así: «É un paxaro que vós coñecedes como alondra. A cotovía é o paxaro máis alegre dos que andan pola serra. E desfaise viva cantando. Ten unha fermosa rivalidade coa merla. E hai varias clases de cotovía. A de cor parda ten un canto moi melodioso, o que emite mentres voa. A de cor trigo é a que máis canta no mes de maio e por San Xoán».
A nai do Antonio relatou despois o inverosímil conto da aguia e da raposa. «Como sabes, a aguia ten unhas poutas que se che pesca trónzache. Come tanta carne ou máis ca un can dos grandes. Deus nos libre de que nos bote as gadoupas que ten. Levanta os años, as pitas, por iso se cobren por enriba os capoeiros. Esa ave é moi poderosa. Pois ben, un día a aguia invitou á raposa a ir a unha voda ao ceo. A raposa, a pesares de que é moi lista, sentiu curiosidade e aceptou. A aguia colleuna coas gadoupas e levouna. Pero cando ían na metade do voo, soltouna. E a raposa baixou, claro está, e entón cantou: ’Si de esta me escapo y no me muero’, no quiero máis vodas en el cielo». A vella riu e dixo: «É certo, non?».