Os tempos corren aceleradamente, moito máis aceleradamente do que pensamos. Ás veces para ben. Outras non tanto. A anécdota que vou contar é rigorosamente certa, e non se refire exclusivamente á nosa contorna, senón ao mundo da modernidade en xeral, entendendo por modernidade a nova realidade social que nos condiciona e que vén marcada pola globalización, a cultura do consumo, a tecnoloxía do ocio e, en xeral, por un programa educacional que vai moito máis alá da escola, que está fortemente afincado no discurso do sistema e que seguramente está a configurar un profundo proceso de mutación.
Unha das manifestacións máis visibles detéctase nos programas educativos e na cultura do entretemento, que seica é a que manda (o negocio do consumo masivo). Dende hai tempo, a derivada está ben clara: o fetichismo dos números domina (sobre todo cando se predica sumar e multiplicar) e o mundo das humanidades e das ciencias sociais vén de capa caída. Falo da filosofía, a literatura, a historia, o universo das letras clásicas… Falo da lectura e do discurso da racionalidade, non exclusivamente emocional, que tende a apelar ás reaccións case sempre inmediatas e primarias.
No mito da caverna de Platón hai unha reflexión profunda sobre a comunicación, o coñecemento e o poder (quen move o foco que está detrás da noticia?). Na guerra de Troia, que cantou Homero, bule una arañeira de intereses, alianzas, manipulacións e estratexias que, disimuladas no mito, nos proxectan cara os conflitos máis próximos (a guerra do Golfo, por exemplo). Os principios do xornalismo xa están no historiador Jenofonte (431 a. C.), cando narra a retirada do exército dos gregos na guerra contra os persas e di aquilo de que «o que eu conto non o lin nos libros nin chegou a min a través de terceiros. Todo o que escribo vivino e vino cos meus propios ollos». Ese é o xornalismo, aínda máis nestes tempos onde todo o enxergamos a través das redes e intermediacións fáciles.
Falo destas cousas aos meus alumnos porque o mundo de hoxe non se entende sen o pasado, incluídos mitos e referencias literarias: a historia de Penélope, Caín e Abel, a Torre de Babel, as lendas artúricas, Alí Babá e a montaña máxica… Mais observo que as referencias cada vez son menores, cando non existen. No mellor dos casos Aquiles é Brad Pitt, o Camiño de Santiago, un invento da Xunta… Historias que na miña mocidade nacían na escola e se transmitían nas primeiras lecturas, desapareceron. Se cadra, o outro día paseime. Andabamos tan enguedellados, tan metidos en faena: Gilgamesh, o Libro dos Mortos, as lendas precolombinas que explican as orixes da linguaxe, que unha alumna, certamente espelida, mais se cadra cansa de tanto entusiasmo, revolveuse e espetoume: «Escusas de esforzarte tanto, profe. Non acabas de entender que nós xa non sabemos quen era Xesucristo».