Dende o ano 2016 a Real Academia Galega, en colaboración coa Fundación Barrié, propón aos seus seareiros un xogo de participación na procura do que acordamos chamar a Palabra do Ano, palabra-crónica que vén ser, en opinión das audiencias, unha estampa da situación, resume do que foron estes pasados meses ou, quizais mellor, proposicións, desexos para o ano que comeza. Na vertixe dos tempos, no rebumbio que nos atorda, no abanqueiro de voces, empurróns, intereses, cambadelas e postureos que nos confunden decote e, como di un meu amigo, «asfixian o noso entendemento», a audiencia aposta por unha palabra patrimonial, profundamente enraizada no colectivo popular: sentidiño. ¿Cantas veces as nosas nais, os avós, a xente patricia da casa, cando saiamos de noite de festa ou de discoteca nos dicían aquilo de «pasádeo ben, pero con sentidiño…»?
O sentidiño é unha maneira de afrontar a vida moi propia de nós. Cando os votantes do Portal escolleron esta palabra e non outra, estou seguro de que evocaban a memoria popular e, ao mesmo tempo, formulaban un desexo, se cadra unha recomendación. Diante do rebumbio, a vertixe e o abanqueiro, por favor: sentidiño. Sentidiño para atopar camiños de confluencia, para pensar as cousas dúas veces antes de poñerse a correr, porque non por ir máis a présa chegamos antes, nin o camiño máis curto é sempre a liña recta, disto ben sabemos os galegos. Sentidiño para escoitar a quen non pensa coma nós, pero dalgún xeito forma parte tamén da solución do problema. Sentidiño para entender as razóns do outro e mesmo para pactar, chegado o caso, que sempre será mellor un regular acordo ca un interminable pleito, etcétera. Sentidiño (tamén) para non perder o rumbo entre tanto espellismo, tantas promesas de vésperas (que logo quedan en nada), tantos cantos de serea.
En fin, que a nosa xente bota man do léxico para enviar mensaxes. Haberá quen queira entender e quen non. No ano Antonio Fraguas, que agora remata, reivindicamos as raíces populares da nosa cultura, tamén da lingua, que ten esta maneira de expresarse. O subfixo-terminación ?iño, tan común entre nós, non sempre é o diminutivo que aparenta. Unha casa pequena pode ser unha casiña, pero cando Rosalía de Castro canta «mina casiña, meu lar» está dimensionando a casa, a terra, a familia, a xente súa doutra maneira. A casiña de Rosalía, igual que a terriña dos nosos emigrantes ou os «airiños» do poema teñen outra significación, que habita o territorio dos afectos. No fondo son aumentativos. Ou despectivos, como cando dicimos de alguén «vaia xentiña». Cada lingua leva dentro un espírito propio, un xenio creativo que a significa e xorde do talante (e o talento) dos seus falantes. Cantos séculos hai detrás dunha palabra coma esta? Canta experiencia común? Canta filosofía? Pois iso: diante do ano que remata: feliz 2020, ¡e sentidiño…!