Crecín, coma tantos, de velorio en velorio e de enterro en enterro. Ir dar un pésame con miña nai era algo tan normal para nós que nunca me parara a pensar na visión que podería ter alguén que non vivira do mesmo xeito a nosa naturalidade cos finados. As historias que contaba o meu defunto pai sobre os velorios na súa aldea eran realmente cómicas. A súa familia rexentaba un salón de baile, cos irmáns Pato ao acordeón, e tamén facían ataúdes. Música, baile e cadaleitos eran o sustento de meu avó, e o humor nunca faltaba.
Levo toda a miña vida indo a cemiterios para visitar mortos coñecidos, pero hai unha ducia de anos que me afeccionei a visitar os descoñecidos. Todo comezou cando, volvendo do supermercado do meu barrio de Nova York, atopei o «Primeiro cemiterio de xudeus españois e portugueses», o histórico cemiterio da primeira congregación xudía oficial dos EE.UU. fundada no ano 1654 por sefardís (non deixa de ser curioso pensar que o xudaísmo chegou alí a través dos que foran expulsados de Iberia). Ese fortuíto encontro deume unha escusa útil para ir ver cemiterios remotos sen sentir vergoña por facelo: entendín o valor dos camposantos para contar historias, para lembrar os invisibles. Ás veces tento explicalo e non o consigo; para min, a relación da nosa terra coa morte é algo difícil de definir: tan profunda coma fermosa e tan natural coma dolorosa. É unha relación crúa, espiritual, que vai máis aló da relixión que marcou o nome e a identidade dos nosos costumes. Se estivera en Galicia nesta derradeira semana de outubro, iría coma sempre con miña nai a limpar a casa de meu pai, a deixar flores na tumba, e arrincar as malas herbas...