Estamos obsesionados cos nazis. Son un tema recorrente no cinema, na televisión, na literatura. Se un pon un documental, xa sabe que ou sae unha gacela escopetada ou sae Hitler. Calquera quiosco alberga centos de páxinas en fascículos que analizan o III Reich en todos os aspectos imaxinables, e é difícil que pase un día sen que a prensa nos fale ou da captura dalgún garda de campo de concentración nonaxenario ou dun cadro roubado por Göring que apareceu nalgún sitio. Os nazis son un clixé conversacional, un recurso retórico fácil. Todo se compara con eles, desde o alcalde que non nos gusta ata unha normativa que prohibe fumar. Mesmo cando se admite este exceso, xustifícase porque lle atribuímos un valor terapéutico. A teoría é que resulta indispensable lembrarse de cómo o nazismo chegou ao poder para que non suceda de novo.
O curioso, sen embargo, é que logo cando os nazis aparecen de verdade, e fan as cousas que realmente facían os nazis, como sucedeu a semana pasada en Odesa (Ucraína), o asunto non parece que nos interese demasiado. E iso que os feitos non ofrecen moito lugar a dúbidas. Resumidos, son estes: en Odesa, un grupo neonazi ucraíno coñecido como Sector Dereita -utiliza simboloxía nazi, slogans nazis, ten un programa nazi- xunto con outros partidarios do actual Goberno de Ucraína, prendeu lume a un edificio no que estaban refuxiadas varias ducias de rivais políticos. Case corenta deles morreron queimados, asfixiados ou por disparos na cabeza. A algúns dos que saltaban polas ventás rematábanos logo no chan con bates de béisbol. Aos que lles parece que é nazi prohibir aparcar no centro ou a fecundación in vitro non sei que lles parecerá isto.
Do sucedido hai imaxes abundantes, testemuñas oculares, relatos dos superviventes e informes policiais. Sen embargo, está pasando practicamente desapercibido. Os mesmos Gobernos que conmemoran todos os anos a traxedia do Holocausto buscan escusas, e os medios de comunicación que dedican tantas páxinas a un cadro roubado hai setenta anos tratan o asunto con todo tipo de cautelas e vaguidades ou non o tratan. Teñen medo de desviar a atención do que consideran unha ameaza maior, a Rusia de Putin. É dicir: enténdese o nazismo como un mal menor, que é exactamente a razón pola que prosperou na década de 1930. Non nego o perigo que poida supor tamén Putin -como Stalin no seu día- e a experiencia di que haberá masacres do outro lado antes ou despois. Limítome a sinalar a contradición porque me parece instrutiva. Existe todo un xénero de ensaio agónico que se pregunta como puido chegar Hitler ao poder. Pois ben, foi así.
Afortunadamente, non creo que ao final o nazismo vaia rexurdir en Europa; pero si penso que, como demostra este caso, a nosa obsesión cos nazis é -en xeral e salvo excepcións- impostada, un moralismo cómodo, unha industria do entretemento cunha coartada solemne. Como pedagoxía é inútil, como ben se pode ver. Quizais sexa mesmo contraproducente, porque ao identificar o mal cun único feito no pasado fai que resulte máis difícil identificar ese mesmo mal no presente.