De Martin Codax a Bernardino Graña, Manuel Rivas, Luísa Castro, Ana Romaní ou Ismael Ramos. Así escriben a pulsión do mar
06 sep 2024 . Actualizado a las 04:55 h.O mar é un dos grandes atractivos e activos deste país e a súa importancia vese ben na literatura, como nunha noite cálida o mar de ardora. Quen non recitou algunha vez os versos de Meendinho, aqueles en que a senhor se atopa na illa de San Simón á espera do namorado. Ou os de Martin Codax: «Ondas do mar de Vigo, /se vistes meu amigo?/ E, ai Deus, se verrá cedo!», que moitos séculos despois inspirarían a Darío Xohán Cabana en «Patria de mar».
Os nosos poetas cantaron o mar da Mariña, como Leiras Pulpeiro, o de Sada, como Lugrís Freire ou a «Ría de Arousa, grávida de cores / serea dos atlánticos amores / que acariñache a miña infancia inxela», escribiu Fermín Bouza Brey. Tamén Manuel Antonio ou Ramón Cabanillas se sentiron atraídos polo mar que os veu nacer. O autor de «De catro a catro» (1928) foi o primeiro en usar termos técnicos ou científicos relacionados coa navegación do barco, mentres o poeta cambadés vía o mar dende o paseo da Calzada, e alí «Tumbada, quilla ó aire, / desfaise no areeiro a vella dorna», alí onde o Vento mareiro acariña maino a pel curtida da xente do mar.
A climatoloxía, tantas veces desafiante, retrátaa Cuña Novás no poema «Trebón perpetuo», porque o mar, que tanto nos dá, por veces arrebata a vida dos mariñeiros. En terra as campás choran a morto e o loito cobre as mulleres que quedan viúvas. Chus Pato, en «Fascinio», repara nas traballadoras da conserva, unha estampa muradá daqueles anos vividos na ría de Muros, onde se enchoupou do léxico mariñeiro popular, mais tamén do sentir e do vivir das súas xentes. Nesa mesma ría naceu Avilés de Taramancos, que lembra o mar da súa infancia e repara naquilo que sustenta o peso do mar: «O pé do mariñeiro é outro cantar».
Bernardino Graña, o poeta do (a)mar, ten libros maxistrais como «Se o noso amor e os peixes Sar arriba andasen», unha xoia literaria que non é a única na súa traxectoria, onde sempre profesa admiración polos «mariñeiros de Cangas, meus amigos, / meus irmáns de salitre e sol e chuva». Escritores de terra adentro, como Francisco Fernández Naval, tamén sentiron a pulsión do mar, no seu caso fíxose patrón do Mar de Lira con versos poderosos como os de «Borraxeira», que aínda o son máis na voz do poeta. En «Tempo de ría», Xohana Torres reivindicou o dereito das mulleres a navegar e ensinounos que «o destino é un mapa coa ruta que soñamos», unha singradura na que debemos ser protagonistas.
O certo é que resulta difícil vivir en Galicia de costas ao mar, polo que gran parte dos e das poetas repararon nalgún aspecto seu. Nos anos oitenta publicáronse libros fundamentais como «Balada nas praias do oeste», de Manuel Rivas, ou «Baleas e baleas», de Luísa Castro, unha obra que naceu unha tarde do ano 1986 «varados coma cachalotes na factoría de Morás, mirando o mar e diante dos vellos raís oxidados», ela e o pai. Era a última fábrica de despece de baleas, esmorecía un mundo que queda como agarradoiro nos versos e na memoria: aquela Mariña coas súas tabernas, os buques baleeiros, as fábricas de conserva...
Baleas, cachalotes e nomes propios
Tamén hai baleas e cachalotes en «Arden», de Ana Romaní, e na poesía dalgún dos membros do Batallón Literario da Costa da Morte. Neste grupo cómpre citar a Estevo Creus, Miro e Rafa Villar, Modesto Fraga ou Alexandre Nerium, nome literario do mariñeiro-poeta Manolo López Martínez. O seu é un mar vivido, como o é o doutro poeta que á vez é patrón de pesca, Xosé Iglesias, que publicou «Luces da Costa da Morte». E mar vivido tamén era o do poeta e percebeiro de Malpica Paco Souto, un dos fundadores da editorial Caldeirón, que faleceu mentres faenaba. Homes que coñecen a vida do mar na fin da terra, un mar bravo e duro que levan nos ollos e nas mans.
Despois da traxedia medioambiental do Prestige algo mudou. María Lado, membro do Batallón Literario da Costa da Morte, publicou «Nove» e nos seus versos fainos sentir como «doe novembro», o mes onde aprendemos a dicir chapapote e a berrar «Nunca máis». Dende ese día vemos o mar diferente e, en parte, é grazas á poesía: «Negar o azul é máis que nomealo. Non falarei do mar: xa non se pode», escribiu Ismael Ramos en «Os fillos da fame».