Sendo cativa, Lilian Hellman descubriu o mundo ao pé dunha figueira. En Muller inacabada, primeira parte das súas memorias, conta como aprendeu a ler xunto a esa árbore que medraba preto da pensión das súas tías, en Nova Orleáns. Era o seu lugar preferido, o refuxio onde se deixaba asolagar polas paixóns que só poden experimentar os amantes dos libros. Chegaban as calores do verán e a pequena Lilian, sentada á sombra, suaba explorando a vida a través de Dickens ou Stendhal. Xusto o contrario do que lle acontecía a Léolo, o protagonista daquel marabilloso filme de Jean-Claude Lauzon. «Porque soño, non estou tolo», repetía o rapaz. Léolo pasaba frío, lía pola noite baixo a luz indirecta da neveira, abrigándose cunha bufanda. E Lilian, en cambio, suaba coma nun drama de Tennessee Williams. Pero os dous procuraban respostas, salvocondutos para atravesar o universo. Aos libros tanto lles vale unha figueira en Nova Orleáns coma un frigorífico en Montreal para paliar todo tipo de perplexidades.
Cos anos aprendemos que os contratempos da vida sempre están aí, agardando por nós coa súa maquinaria perfectamente engraxada para poñerse en marcha. Aquela Lilian infantil, pero xa tan espelida, sentía despois de comer algo que denominaba «a hora enferma». Non se trataba dunha dor física: era unha insinuación de tristura, un primeiro descubrimento de que había moito por comprender, os sinais de que o camiño non sería doado para unha natureza tan inqueda como a súa. Todos sentimos con maior ou menor intensidade ese conflito que perseguiu á dramaturga ata os seus derradeiros días: «O imperioso desexo de estar soa e o seu enfrontamento co desexo de non estalo». Que espléndida contradición a de Lilian. Léolo amaba a súa soidade a través de Réjean Ducharme e L'Avalée des avalés, fuxindo da miseria en que vivía. E lía tamén baixo as sabas, axudándose cunha lanterna. Todo lle era pouco para curarse das súas horas enfermas.
En Bélxica, os libros levan días entrando nos fogares convertidos en bens esenciais contra as angustias da pandemia. Contra esta longuísima hora de enfermidade que tanto nos está a desordenar o ánimo a todos. Durante os últimos meses, calquera que teña unha relación emocional con estes artefactos experimentou, máis que nunca, mentres devoraba páxinas, a sensación de estar aferrado a un salvavidas no medio da tormenta. Non hai nada máis próximo ao sentido común como atribuírlles aos libros esas propiedades balsámicas, curativas. Lendo a John le Carré en O honorable colexial, Montalbán dicía entender unha vez máis que a lóxica da historia se mide nunha loita entre as cloacas. «Será certo que cada época constrúe as súas ruínas?, preguntábase. Estámolo comprobando de novo, agora que sentimos vergoña dos días en que pensabamos que sairiamos mellores do virus. Quen puidese ler ata a fin dos tempos coma Lilian e Léolo, libres e convulsos, en defensa propia. Cómpre repetilo máis: «Porque soño, non estou tolo». Que nunca nos falten unha figueira ou un frigorífico, alá onde brilla a extensión do posible.