O que arde é a película coa que o lucense Óliver Laxe (París, 1982) gañou en Cannes o premio do xurado. Con actores non profesionais e mediante diversos elementos cinematográficos (visuais, sonoros, alegóricos...) o director cóntanos a morte definitiva dun mundo esgotado, ou do pouco que queda xa dun territorio épico abandonado e esquecido por todos. Con música de Vivaldi de fondo, cunha cortina negra e o canto dos grilos, a cámara penetra na escuridade dun bosque. O vao do chan ascende cara ás copas das árbores e, de súpeto, os eucaliptos empezan a caer coma se fosen pés de millo segados por unhas potentes máquinas que iluminan a paraxe. Avanzan imparables, só se deteñen diante dun enorme tronco dun vello castiñeiro: resistencia e refuxio cando chove.
O silencio das imaxes é quen fala nos primeiros minutos. As palabras tardan en aparecer. Poucas hai antes de que Amador chegue diante da cancela da súa casa e saúde a Benedicta: «Ola, mai, vou quedar unha tempada!». Ela vólvese cun mando de verdura entre os brazos, mírao e pregúntalle: «Tes fame?». Hai mellor pregunta para un fillo que vén da cadea? Benedicta é unha anciá de 85 anos. Venerable galega pegada á terra coma todos os seus veciños, como amosan os seus marcados rostros cando se xuntan no cemiterio. E logo está o son. O son das cousas, que fai que saibamos delas moito antes de velas na pantalla. O son do río, da choiva, da auga... E o sabor das cousas: ovos fritos, pan torrado sobre a cociña...
A sombra de Uxío Novoneyra, o poeta do veciño Courel, sobrevoa a película. Aquí falan máis os feitos cós diálogos, que son curtos e precisos fronte á cháchara reinante. Manda unha gramática descarnada, ateigada de toponimias e lastrada pola intemperie. Por iso, cando ao amencer Benedicta vai en busca do fillo e o atopa durmindo na furgoneta, o galo canta, case que á mesma hora na que José de Parada nos Eidos ía camiño de Valdeorras.
Desprende a película un aroma especial polos catro costados. Todo arrecende: a herba, o bosque, o pan, a auga, a corte, a cociña de ferro que fai de estufa... Sentados sobre a herba, a cadela Luna, nai e fillo. Mentres Benedicta corta faragullas de pan coa navalla, Amador explícalle o mal que causan os eucaliptos e critica a idea de facer unha casa de turismo rural. A mai dille ao fillo «se fan sufrir, será porque sofren», unha ambigua frase para rematar unha conversa. Mais aquí tamén arrecende a vida, ás feridas e ás cicatrices de Amador e Benedicta. Late o perfume do amor (quen hoxe en día coida dunha nai de 85 anos?) neste filme, que nos fala da beleza do existente e do que non sempre podemos nomear.
É unha película lenta. E case nunca pasa nada. Sen embargo, está montada sobre imaxes tecidas con fíos da ambigüidade, de preguntas sen respostas que non nos permiten averiguar moito. Foi ou non Amador o que queimou «medio Lugo», como di un dos funcionarios da prisión? É responsable do que pecha o filme? Helena, a veterinaria, sospeita que si. Os veciños que lle zoupan diante da súa vella nai («mancáronte?» tamén. Mais como está estigmatizado... Amador, «bo tío, pero non o tivo nada fácil», di o veciño que lle zosca, é un home hermético, ao que lle custa trabar relacións sociais e amosar os seus sentimentos afectivos, agás acariñar a cadela, sorrir levemente a súa nai ou a Helena. Todos o consideran culpable, mais el tampouco fai nada para cuestionalo. Déixase zoupar sen rechistar.
Cando a veterinaria acode a rescatar a vaca enferma de Amador, teñen lugar dúas escenas fantásticas. Soa Suzanne de Leonard Cohen e ela pregúntalle: «Gústache?». El responde: «Si. Pero non entendo o que di». E ela engade: «Para que che guste unha canción non fai falta entender a letra». El míraa e sorrí. Entón a cámara enfoca a luz do sol sobre o morro dunha fermosa rubia galega que leva nas orellas uns pendentes co número 6575. Na madrugada do incendio final, Benedicta busca a Luna. A cadela desapareceu misteriosamente. Pouco despois contemplamos a loita das cuadrillas por apagar a pulsión dunha terra en chamas, un universo derrotado, desolado, cuberto de cinza onde un afogado rincho anuncia a aparición dun cabalo derrengado, co fociño chamuscado e cego. Cego tamén é o lume, que como o vento que o leva, non sabe de onde vén, nin a onde vai. Pero que arrasou un mundo noutro tempo esplendoroso. Outra cortina negra pecha unha película fermosa, delicada, que deixa un interrogante no aire: quen arde, nós ou o monte?