Onte chamou André para dicirme que non iría á montaxe de Guantánamo na Coruña, que aínda non se recuperara do de Porto, que lle andaba a dar voltas á cabeza de como viaxar ata Gussen. O certo era que levabamos dous meses sen parar. Comezaramos na praza de Compostela, en Vigo, co de Abu Ghraib; escenificamos a tortura do home iraquí que estaba enriba dunha caixa cunha carapucha e uns arames amarrados nas mans.
Berta fixo da sarxento ianqui que apuntaba cos dedos, como se fora o canón dunha pistola, á cabeza dun prisioneiro morto. Actuamos de súpeto, en rúas e prazas. No Obradoiro, en Santiago, fixemos o desembarco dun caiuco; e na Ferrería de Pontevedra, a matanza dun neno palestino e do seu pai polos soldados.
A primeira vez que montamos Guantánamo foi en Porto. Con cartóns e arames reproducimos unha zona da prisión-campo. Dúas fileiras de celas, cada unha cun de nós dentro, vestidos co saión laranxa, a cabeza cuberta, os brazos amarrados nas costas, de xeonllos. Polo corredor, entre as celas, de soldado, vixiaba André. Berta, sentada nun tallo, lía baixiño a Declaración dos Dereitos Humanos. André arriaba berros que asustaban aos meniños. Cando rematamos achegóusenos un velliño, amosounos un número tatuado no seu brazo. «Son un xudeu que estivo prisioneiro nun campo ?-dixo nun portugués xeroglífico- en Gussen II, preto de Mauthausen». André virouse e espetoulle: «Meu avó morreu nese campo. Francisco Pastoriza de Pescadoira». O vello respondeulle: «Si, lembro moi ben aos republicanos españois».
«Oes -comenteille a André- por qué non vas con el tomar algo; así podedes falar con calma». Tardamos dúas horas en rematar e gardar as cousas. Fun avisar a André. Estaban nunha mesa e puxéronse de pé. «É húngaro, ¿sabes?». «Non sabía», respondín. O velliño levantou o puño e en español berrou: «¡No pasaran!». De regreso, na furgo, André murmurou: «Eu do de meu avó entereime hai un ano por un que estaba escribindo un libro sobre galegos asasinados nos campos de concentración nazis. Nunca se falaba del na casa. Ao coñecer a historia decateime de que a ausencia do meu avó fora durante anos a invisible presenza do medo entre nós. Hoxe sentín que ese vello de ningures era unha parte esgazada da miña conciencia». Mentres o dicía eu miraba a escuridade da noite comendo a estrada.