Los dilemas éticos que plantea la gestación subrogada: «Non existe o dereito a ter un fillo»

María Viñas Sanmartín
maría viñas REDACCIÓN / LA VOZ

SOCIEDAD

MABEL RODRÍGUEZ

Desde la bioética se pide no caer en análisis absolutos a favor o en contra

02 abr 2023 . Actualizado a las 09:09 h.

No hay otro tema en el bar, en la máquina del café del trabajo, en la mesa a la hora de comer que el de la gestación subrogada después de que el pasado miércoles los quioscos levantasen la persiana con Ana Obregón en la portada del Hola! arrullando a un bebé gestado en el vientre de otra mujer. A favor unos, en contra otros —los más ruidosos— y algunos sin una opinión clara al respecto. No, pero. Sí, siempre y cuando. El tema requiere una reflexión sosegada y en profundidad, y no un análisis maniqueo, absoluto, advierte José Antonio Seoane Rodríguez, profesor de Filosofía del Derecho de la Universidade da Coruña, presidente del Consello de Bioética de Galicia y miembro del comité nacional. Este último órgano se pronunció oficialmente sobre la maternidad por sustitución en el 2017 y no está en su agenda volver a hacerlo. Sin embargo, en su reunión del pasado viernes, con orden del día ajeno al asunto, resultó inevitable tocar la actualidad. Su gran preocupación es que no es este un problema que pueda resolverse apresuradamente, sino una cuestión llena de matices y elementos éticos que exigen un abordaje pausado.

EL PUNTO DE PARTIDA

«Non todo o que é tecnicamente posible é eticamente correcto». En los últimos diez años, España ha registrado más de 2.500 bebés nacidos en el extranjero por gestación subrogada, porque aquí la técnica está prohibida, sí, pero a un menor no se le puede dejar legalmente desamparado, según el Tribunal Europeo de Derechos Humanos. Hecha la ley, hecha la trampa. Admite José Antonio Seoane que es esta una realidad que está sucediendo, que lleva a quienes quieren y no pueden ser padres a viajar a países donde sí se permite esta práctica y que esto obliga a la sociedad y al poder legislativo a abordar el problema. Advierte que no debe hacerse pensando en situaciones individuales, sino en todos aquellos que potencialmente podrían querer acceder a esta alternativa. Y que eso, pensar qué supondría su legalización, implica muchos elementos éticos. «Hai unha idea que é case o punto de partida de calquera comité de ética: non todo o que é tecnicamente posible é eticamente correcto. Non todo o que se pode facer debe aceptarse como bo. As posibilidades tecnolóxicas son hoxe en día case infinitas, enormes, e iso non é algo malo, pero certas circunstancias esixen unha reflexión maior».

mismas oportunidades

Para las gestantes y para los padres de intención. A los expertos en bioética les preocupa entre otras cosas la igualdad de oportunidades, tanto en los padres de intención como en las madres gestantes, las razones que mueven a estas mujeres a firmar el contrato: si realmente es porque quieren o si su decisión viene condicionada por un contexto socioeconómico determinado. Sobre los que demandan este servicio, Seoane reflexiona: «Todo o mundo pode optar por esta vía para chegar a ser nai ou pai? Paréceme que non, que hoxe en día está moi determinado polos ingresos. Temos unha tendencia moi grande a admitir que todo o pode o diñeiro, e créase unha situación de desigualdade. Non todas as persoas se atopan na mesma situación para optar a ser nais ou pais de intención, e tampouco para xestar, porque para protexer á xestante o que propoñen as regulacións é esixir un nivel de ingresos. Que opción hai? Que o Estado cree unha subvención para xestación subrogada? É isto una prioridade no catálogo de prestacións do sistema nacional de saúde?».

DESEOS Y DERECHOS

«É moi lexítimo querer ser nai, pero a sociedade non ten por que garantilo». Recuerda el profesor de Filosofía del Derecho que no todo deseo puede convertirse en un derecho, que hay deseos que a veces son difícilmente compatibles con los de los demás, «e mesmo coas necesidades dos demais». «Hai necesidade de ser nai? —se pregunta—. O que non vale é equiparar un desexo a un dereito. E é moi lexítimo que alguén queira ser nai ou pai, por suposto, pero isto non significa que a sociedade teña que garantilo en todo caso. E de feito non é así. No hai un dereito a ter un fillo, iso non existe como tal. As persoas son libres de decidir se queren ou non queren ter fillos, pero o que non podemos facer é pedirlle ao Estado que garanta a toda a cidadanía esta posibilidade. E se fose un dereito, o Goberno debería garantir unha vía a todos os cidadáns».

La autonomía para decidir de la madre gestante

¿Por qué sí se acepta la libertad para decidir a la hora de abortar y no a la hora de gestar para otro? Avisa José Antonio Seoane de que cuando se habla de autonomía para decidir también hay que hablar de dignidad, de no cosificar ni mercantilizar a las mujeres. Pero, ¿por qué sí se acepta la libertad para decidir a la hora de abortar y no a la hora de gestar para otro? «De entrada, hai diferenzas. Na xestación subrogada hai moitos actores en xogo: os pais de intención, a donante do óvulo, a xestante e o neno. Pero se o pensamos só dende a autonomía da muller, si poderían equipararse as dúas situacións: se podo abortar, que ademais supón acabar coa vida dun ser humano, por que non xestar, que supón o contrario, dar vida». El experto argumenta, además, que toda mujer en un embarazo experimenta un vínculo, «un vínculo biolóxico, que é algo que un pai non pode experimentar, isto é único, pode ser cómodo ou incómodo, satisfactorio ou non, pero é único». «A perspectiva emocional que existe antes de vivilo é moi distinta á que existe despois de pasar por esa experiencia —razona—. Por iso, cando se propón o modelo altruísta fálase de xestantes que xa tiveran ao menos unha experiencia previa, porque xa saben o que é». 

la responsabilidad

La diferencia de edad entre padres e hijos. La responsabilidad es éticamente otro valor en juego, y esto tiene mucho que ver, tal y como observa Seoane, con la diferencia de edad entre una madre o un padre y el hijo. «A responsabilidade ten para os pais unha esixencia categórica, es nai ou pai todo o día, e para toda a vida, non só na infancia. E isto pódese acentuar en casos, como o de Ana Obregón, nos que hai moitos anos de separación. Hai que telo en conta. É preocupante».

sin que medie dinero

«Como podemos garantir que algo é completamente altruísta?». Desde el punto de vista ético, hay una distinción bastante relevante entre la gestación subrogada con contraprestación económica y la llamada altruista, un modelo sin pago de por medio que ya acepta el nuevo código deontológico médico. Es la opción que propone Ciudadanos y que el PP ve con buenos ojos. Entendida como una vía extraordinaria, para casos muy concretos, moralmente merecería una opinión distinta a la hora de atender problemas de fertilidad o esterilidad estructural —la que afecta a los homosexuales—. «Pero como podemos garantir que algo é completamente altruísta? Habería que poñer límites e requisitos, como vínculos familiares —reflexiona el experto—. Dende logo, aí desaparecería un pouco a mercantilización ou a cosificación, o atentado á dignidade da muller xestante e, polo tanto, a posición ética podería ser distinta. Non é igual facelo por un prezo que por solidariedade. Aínda así, non deixa de ser tamén a utilización dun corpo alleo para xestar para outra persoa. Faría falta unha regulación clara. Polo menos, axudaría para que as persoas non circunvalasen o ordenamento xurídico».