Baixa preguiceira a corrente do río entre os cantos, cando entras pola beira do sombrío cauce. Soa a música da auga. Reina un silencio de seixo, pese ao murmurio das follas. Todo parece inmóbil, semella un lugar doutro mundo, doutro tempo. Hai unhas boas castañas no sendeiro. O musgo está verde nas rochas pequenas. Nas pedras máis grandes resiste vivo baixo a sombra e ao lado do frescor do leito. Sentas nunha longa rocha mirando para as tres fervenzas de Ameán, aos pés de Cures. Pingan as tres coma se fosen fontes, unha sobre a outra e esta sobre a terceira, as tres paradas na fonte dun xardín castelán ao final do verán. Forman tres redondas piscinas de granito. Pingan pingueira a pingueira para que ti durmas, para que soñes na calma desta tarde de setembro.
Dígovos, compañeiros, que soñei que, desde a capela do Sanmartiño, descendín polo vieiro entre as fincas, arestora case todas desbrozadas, até a fonte das Certaíñas. Así pois, regresaba a ese manancial que tiña fama entre nós de dar unha auga fabulosa, prodixiosa. Sóubeno que era así despois de facer unha cunca coas dúas mans e sorber aquel fresco líquido. Notei que era tan fino ou máis que as señoritas que nalgún tempo habitaron o Pazo de Agüeiros. Talvez, pensei, que era pola delicada textura da súa pel pola que os máis vellos da nosa e das aldeas veciñas dicían que prolongaba a vida nunha medida directamente proporcional á cantidade que se beba durante o ano.
E logo lembro que soñei que estaba sentado diante da porta da casa do noso avó escoitando a conversa que mantiñan dous veciños máis vellos co tío José, o único irmán da nosa nai. Os de máis idade sostiñan que as terras da Agra entre as Certaíñas e As Cabadas pertenceran moitos anos atrás ao Pazo e que foi o dono deste quen mandou construír a capela e á vez conservar a fonte que nacía xusto debaixo do humilde adro do templo. Un deles contaba que o señor González del Blanco, que desempeñaba un cargo de moita relevancia na catedral de Santiago de Compostela, tiña dous galgos moi veloces aos que lles ensinou a ladrar en latín. E que da súa velocidade extraordinaria daban testemuña as numerosas carreiras que tiñan gañado no canódromo de El Pardo, na capital de España.
A moi antiga e nobre lingua, agora caída en case completo desuso, non a coñecían os nosos entenrecedores cadelos de palleiro. Eles só practicaban o idioma das pedradas e tamén dos landrazos, ademais de falar moitas veces o dialecto da fame, de lamber moitos días ósos sen ningunha freba. Talvez por iso sempre andaban un pouco arredados de nós. Agora ben, os aristocráticos galgos, non eran capaces de desenvolver certas habilidades nas que os nosos cans eran uns auténticos hachas: andar nas patas de atrás e á vez aplaudir coas de diante. Cada vez que os señoritos galgos o intentaban, os nosos palleiráns esperrechaban de risa, pois ou caían de cu ou esnafraban o fouciño. Era unha cuestión de clases.
Cando levabamos os nosos a tirar polo aparello, tamén superaban aos galgos nadando. Os fidalgos cadelos temíanlles á auga salgada e preferían estar tombados na area, ao carón das súas donas. E cando chegaban os arroaces e querían asaltar as redes, os nosos palleiros, aínda que eran moi pequenos, ladrábanlles sen parar para evitar que se levasen os peixes. Os galgos fuxían para a area. Era unha cuestión de supervivencia: a eles dábanllelo todo feito, e os nosos tiñan que gañar a comida coa suor das súas frontes.