Aos que aman ensinar, que exercen a súa profesión con paixón; que entenden a diversidade, a respectan e a atenden; e que ademais adican tempo a transmitir máis aló do que vén nos libros, eu chámoos mestres, todos os demais son profesores. É precisamente ese amor o que o fai que convertan o seu traballo en arte, que sexan unha parte fundamental dese lenzo no que se amosan as nosas vivencias máis íntimas e persoais, os primeiros trazos dese cadro que posteriormente cadaquén pintará na súa vida adulta coa súa propia paleta de cores.
Os mestres e mestras da República representaron a máxima expresión dese amor polo ensino, sobre todo cando o impartían no medio rural, configurándose como unha auténtica columna vertebral do sistema democrático cuxo obxectivo era modernizar o país educando en igualdade, e garantindo o dereito de todos os cidadáns e cidadás a unha educación pública gratuíta, obrigatoria e laica. Por iso tralo levantamento militar do 36, a Guerra Civil, e a instauración da ditadura no noso país, se ensañaron de xeito especial con ese reduto de pluralidade e tolerancia, alagando de medo as escolas e ás familias dos mestres e mestras, moitos dos cales foron asasinados, e os que non, quedaron mortos en vida pasando no seu exilio interior a máis terrible purga profesional.
Castelao foi quen de transformar ese sufrimento en imaxes en A derradeira lección do mestre, unha obra que ten un valor moito máis aló do artístico, pretendía ser unha homenaxe ao ourensá Alexandre Bóveda, fusilado a comezos da Guerra Civil, e ás persoas que actuaron con exemplaridade en Galicia dando a vida na súa lección máis maxistral , pero tamén tiña como obxectivo que cada vez que nos miráramos nese espello da barbarie franquista, se nos removeran as conciencias e os corazóns. Quizais Castelao era máis consciente do que cremos, de que ese país que el desexaba era un soño irrealizable, sabedor de que quen nos contara o que aconteceu naquela «longa noite de pedra» ía a tentar edulcorar o relato, acoitelar a súa obra ubicándoa nun espazo ideado por e para a gloria persoal de quen foi ministro de Franco, e presentalo aos galegos e galegas facendo auténticas piruetas verbais para evitar pronunciar :«asasinato», «franquismo» e «ditadura». Os feitos dinnos que esa imaxe dos dous nenos chorando aos pes do seu mestre asasinado non era a derradeira lección, quedan moitas máis que debemos aprender, e que en especial os que transforman en arte o seu amor polo ensino deben transmitir aos máis novos para que, como dicía Saramago, non se comece polo esquecemento e se remate na indiferenza.