Fun ver O que arde. Preguntábame por que gusta tanto. Levoumo preguntando dende que hai meses empezou a converterse nun fenómeno emerxente nas redes e nos medios. Falei con moitas persoas que viron o filme e a todas lles gustou e todas me dicían o mesmo: vai velo. Unha tras doutra, ningunha o desaconsellaba pero tampouco ninguén me dicía por que debía ir velo. Ninguén me deu unha razón, un argumento. Tampouco nas críticas escritas atopaba explicación. Aquilo íase convertendo nunha intriga. Cando o vin entendino. A clave está no ferro da cociña da casa, en como as mans o collen, como retiran con el os aros para por a tixola, como o pousan ou como o penduran do final da varanda de cobre da fronte da cociña, naquela voluta que está alí feita para recollelo. Nesa imaxe familiar que temos incrustada na memoria a maioría de nós está a razón do éxito da película de Oliver Laxe. O noventa por cen dos galegos e galegas temos esa imaxe nos miolos. As mans poden ser da avoa, mesmo bisavoa, tía, nai ou pai, pero todos temos ese ferro gravado nos circuítos do cerebro e asociado a calor, casa, mulleres e algo rico para comer. O pan posto a torrar encol da prancha da cociña pecha o círculo de olores e sabores na lembranza.
Esta é a película da aldea da Galicia de hoxe. Case todos vimos da aldea. Nas máis de trinta e sete mil aldeas e nas tres mil setecentas parroquias que as agrupan uns pasaron a infancia e parte da mocidade, outros -xa os máis- íamos polo patrón, no verán, nas datas importantes, seguimos indo para enterros e cabodanos e festas. Uns asocian a imaxe do ferro da cociña e da aldea con bos tempos que pasaron, coas imaxes dun pasado no que eran novos. Outros, os que coñecemos a aldea sen vivirmos nela continuadamente, só temos boas lembranzas. Non é a menor virtude da película que nos sitúe no tempo mellor da nosa memoria ata agochar o malo. A idealización do pasado perdido resulta inevitable e refórzase hoxe coa imaxe do rural abandonado e baleirado. Iso conta O que arde, precisamente, con fragmentos de imaxes que todos temos na retina. O poder da melancolía é insuperable.
O filme ten outras virtudes destacadas e mesmo premiadas. Os actores improvisados son auténticos e recoñecibles, familiares. Ese magnífico galego oriental que usan xa case non se escoita. Había tempo que non escoitaba falar tan ben coas vacas, nin unhas vacas que entenderan tan ben o que se lles dicía. Vaca to! A fotografía é dunha plasticidade que engaiola. As paisaxes, máis que poderosas son recoñecibles e próximas, non son ideais porque abonda con seren auténticas. Aquí e en todo o mundo distínguense esas terras como un poderoso rural atlántico que só pode ser europeo. Xa só polo arrebatador comezo paga a pena pagar a entrada. Ese rural manexado por grandes máquinas reméxenos e tíranos toda a melancolía da aldea perdida que o resto do relato subliminalmente transmite. A forza do auténtico sobresae entre milleiros de eucaliptos e unha casa de turismo rural. O carballo, o castiñeiro, e Amador no cárcere por preferilos ás árbores australianas que son as que arden.