Os dous homes que asasinaron os xornalistas do semanario Charlie Hebdo en París a semana pasada foron morrer, precisamente, nunha imprenta. En certo modo, é coma se volvesen ao lugar do crime. Unha casualidade, sen dúbida. Cadroulles ese sitio cando escapaban da policía a todo correr polos campos do norte de Francia. Aínda así, é como se a man do destino tivese guiado os irmáns Kouachi xustamente ata aquel lugar porque lles quixese dicir algo. Esta pequena empresa na que buscaron refuxio non producía material tan inflamable como Charlie Hebdo. Dedicábase ao moito máis prosaico oficio da impresión de calendarios de empresa e carteis para feiras comerciais. Pero existe unha continuidade dos espazos, dos ambientes, dos olores. Recoñeceron os asasinos o cheiro do papel e a tinta? Porque todas as publicacións impresas do mundo -esta tamén- están irmandadas pola tinta, a sustancia escura na que se materializa o pensamento.
Shakespeare facíalle dicir a Xulio César que o home está feito da materia dos soños, e así é. Mais é a tinta a materia na que eses soños se encarnan. As tintas mesmas son, na súa composición, microcosmos dos soños e paixóns: negro de fume, púrpura de Bizancio, pousos de viño, vitriolo, sulfato de ferro, cinabrio vermello. A tinta é o sangue das ideas, e digo sangue porque existe unha equivalencia misteriosa entre as dúas cousas. Hai unha cotización que sobe e baixa máis caprichosamente aínda que a do petróleo. Toneladas de tinta banal non custan nada, e un mal día, como a semana pasada en París, un pouco de tinta acaba pagándose a un prezo insoportable en sangue.
Escribo a man, divagando, sen pensar, os dedos tamén manchados de tinta. Non sei que homenaxe podo facer aos nosos compañeiros mortos en París, agás este de imaxinalos así, cos dedos manchados de tinta, parte dunha irmandade universal de persoas dedicadas, con maior ou menor acerto e fortuna, a deixar constancia da conversación humana. Non é preciso estar de acordo co que facían nin como o facían para condenar a quen os matou polo que facían ou como o facían. Nunha obra de teatro que escribín hai anos uns personaxes interrogaban a outro, un impresor, sobre as manchas vermellas que se lle vían nas mans. O impresor aclaraba que non era sangue, senón unicamente tinta. «Nunca vertín sangue inocente», dicía, «aínda que non podo dicir o mesmo da tinta». Así era Charlie Hebdo, a súa tinta non era inocente pero o seu sangue si que o é.
Non é un consolo, pero o feito científico é que a tinta é máis difícil de quitar que o sangue. Imprimir significa, literalmente, «deixar unha pegada». Cando penso na censura sempre me lembro de Lodovico Castelvetro, aquel escritor do século XVI ao que a Inquisición condenou a riscar el mesmo, durante anos, todos os parágrafos considerados heréticos de cada un dos exemplares das súas obras. Pero Lodovico triunfou ao final: co tempo, a tinta das riscaduras foise esvaecendo e agora os textos son perfectamente lexibles. Aos terroristas de París pasoulles o mesmo: intentaban borrar a tinta con sangue e agora resulta que veñen de saír varios millóns de exemplares daquilo que querían suprimir.
Así imaxino eu aos irmáns Kouachi: preparándose para saír do seu acocho para facerse matar pola policía. De repente, reparan no troupelear das impresoras funcionando, como unha voz divina que lles di, como nunha revelación, que a súa acción non foi só un crime, senón tamén un crime inútil.