Morren xenios coma Juan Marsé ou Ennio Morricone e quedamos cunha sensación de orfandade colectiva, medio desamparados nas profundidades do verán. Ocorre cando marchan os grandes, que se nos vai con eles un mundo secreto que nos axuda a descifrar quen somos. Pensando en Últimas tardes con Teresa ou El embrujo de Shanghai, por citar dous títulos fundamentais, teño dúbidas de que o mellor Marsé sexa o de Un día volveré, pero hai un pouso nostálxico nesa historia dun boxeador anarquista que regresa ao seu barrio, o heroe fatigado Jan Julivert, que para min brilla con especial intensidade sobre o resto da súa obra. Pura subxectividade, porque resulta difícil escoller entre tantas páxinas memorables. Con Marsé iamos camiñar por Barcelona igual que Morricone nos levaba de paseo polo Oeste sucio de Sergio Leone, collidos da man de dous señores que sabían moito da vida e dos soños. Josep María Cuenca, o seu biógrafo en Mientras llega la felicidad, dicía que Marsé parecía saído dun western, coma moitos do seus personaxes, atravesados por un código de conduta insubornable que os acaba condenando a lugares excéntricos. Sempre poderemos seguir lendo as súas novelas pensando que son congruentes co principio de John Ford en O home que matou a Liberty Valance: «Cando os feitos se converten en lenda, hai que imprimir a lenda».
Os galegos mantemos de vello unha relación amorosa co western, encarnada dalgún xeito na faciana do mítico Frank Braña, aquel asturiano da Fonsagrada que disparou algúns tiros con Clint Eastwood e Charlton Heston. En Vigo editáronlle a Marcial Lafuente Estefanía as súas primeiras novelas de vaqueiros, aparecidas nos quioscos da man dun home tan visionario como Eugenio Barrientos, propietario da Editorial Cíes e introdutor en España do formato de novela de peto. E Xosé Fernández Ferreiro, nun intento de traer á nosa lingua as historias do Far West, publicou en 1975 a entrañable A morte de Frank González, á que seguiu vinte anos despois Por unha presa de machacantes, de Isidro Novo, onde lembro que un personaxe lle espeta a outro: «Ou me contas todo o que sabes, ou che poño un disco enteiro de Ana Kiro». Pero é a John Balan, o gran aristócrata do western pontevedrés, a quen lle debemos as mellores declaracións de amor ás películas de vaqueiros, cun feixe de fantásticos guións improvisados no seu perfecto inglés de Marín. Lembreino estes días mentres resoaban na miña cabeza as melodías de Morricone para tanto spaguetti co que medrei diante do televisor, moito antes de que se cruzase no meu camiño a sombra de Jan Julivert en Un día volveré. Supoño que Balan sería un irredutible fordiano, pero con aprezo polas súas maxestades Leone e Corbucci. Sexa cal sexa o olimpo ao que ascenderon Marsé e Morricone, que debe ser un lugar onde pasar a gusto a eternidade, estou seguro de que estarán sendo recibidos como se merecen. E se a gloria celeste que os agarda aínda non os saca da súa perplexidade, alí andará o vello Balan para dicirlles: «Tranquilos, muchachos. La muerte es inoxidable».