As mans de mamá están retorcidas como as ramas dunha árbore antiga, como se tivesen máis idade ca ela. Andan así de revoltas de tanto andar na auga, como as da Maimai da novela de Manuel Rivas. Pertencen á mesma especie de «mulleres anfibias, sempre cerca do grifo». Non sei por que, lendo Tras do Ceo non puiden deixar de pensar en mamá. Tampouco agora que escribo escoitando a Sinéad O'Connor, a banda sonora da historia, a música que escoita Chelo, a irmá rara que quería coidar a terra desde a perspectiva da terra e dos animais que a habitan. Pasa que mamá, a medida que se fai maior esmaga os recordos, quizais coa intención de «abrazalos ata abandonalos», non sei, pero ás veces me parece que necesita volver á boca da terra, non a calquera terra, senón aquela na que naceu, onde as leiras tiñan nomes coñecidos por todos, como tiñan as vacas que ás veces, non moitas, levaba a pastar. Na súa casa tamén eran servidores das reses, como lle fai ver Estanis a Dombodán, personaxe eterno de Rivas, que crea mundos para contarnos o noso, sobre todo o que non vemos, pero está aí, con todas as capas, con todas as miserias que case nunca son a de seren pobres. Hainas moito peor.
Nós tampouco soubemos que eramos pobres ata que veu alguén a dicírnolo. Iso pensa mamá, que non deberían ter marchado da terra para ser pobres nun piso con vistas a un patio de luces en Barcelona. Ela viviu nun chalé con rosais no xardín e vistas a cidade do Lérez, pero, aínda así, volvería ao campo, di, a sentir as estacións nunha mirada ou nun aroma, pode ser o resío ou a herba acabada de segar. Na aldea, o seu ecoloxismo está en tea de xuízo, como se fose algo romántico, absurdo. Non hai contedores para os plásticos e as granxas descontrolan os seus residuos sen que importen as augas das fontes nin a podremia dos camiños. Aínda hai zonas que parecen estar fóra da lei, e non moi lonxe hai un prostíbulo con escravas do século XXI, como o Edén, escenario para unha novela negra de mecanismo perfecto, coas pezas encaixando nesa prosa sublime profundamente escura e profundamente fermosa. Di mamá que a beleza sempre vén da natureza. Tamén dos seres que usan as palabras para amala.