Na obra Sonetos, do poeta dos Azores Antero de Quental, atópase un célebre poema titulado «Com os mortos», situado fase da súa poesía de corte máis existencialista, que comeza «Os que amei, onde estão? Idos, dispersos,/ arrastados no giro dos tufões,/ Levados, como em sonho, entre visões,/ Na fuga, no ruir dos universos...». Asociei este poema á lectura de Os mortos que amei, da profesora e escritora Iria Collazo —que xa levaba algún tempo sen ofrecernos unha proposta narrativa— e non porque nesta se inquira polo lugar dos mortos, que non se fai, senón porque xorde dunha compartida asunción sobre o amor polos mortos e mesmo neste caso pola presenza do propio amor como forza motriz que move o mundo. E é nese mundo parello ao noso, nada dantesco nin arrepiante por certo, tan só avesío e bretemoso talvez, polo que os mortos transitan, falan e viven nun presente imaxinario mais en ocasións perfectamente real para algunhas persoas.
Algo disto paira, así pois, por esta novela. Hai amor pola memoria que se recrea con pulso propio e con firmeza, tamén con axilidade e cunha dosificación da trama moi intelixente; hai asemade un xogo dual, definido no seu xusto medio, entre o humor inevitable que se asocia a determinadas situacións ou discursos e o respecto, sólido e tanxible, que suscita a deterioración cognitiva dos personaxes que pululan por estas páxinas; estragos asumidos ao mesmo tempo con total normalidade porque a quen non lle resultan máis ou menos familiares historias como estas. Dun ou doutro xeito, Collazo é quen de revelarnos o celme dese universo neboento a esborrallarse, como dicía Antero, grazas a idear, ou recrear, nunha estrutura fragmentaria moi medida, unha viaxe por estrada cara ao sur, cuxa meta se descoñece pero non quen a leva a cabo, isto é, Celeste, que con 83 anos e o seu can Elvis decide fuxir da súa casa á busca de alguén —ou algo— que só se desvela ao final. Faino con Antón: un taxista xubilado, o seu consogro que leva canda si, coma un fardel, as súas fantasmas, toda a súa vida.
Sexa ou non sinal dun novo camiño narrativo de Iria Collazo, é esta unha proposta a non esquecer.