En Oviedo acaban de retirarlle o nome dunha rúa a Federico García Lorca, que volverá chamarse Calvo Sotelo, seguindo a recuperación doutras denominacións franquistas como Coronel Aranda ou Alférez Provisional, ao parecer máis queridas pola alcaldía da cidade. Abonda con centrármonos no primeiro cambio para comprobar que a medida explica á perfección a xeografía moral en que viven algúns cargos públicos: oféndense co nome dun poeta asasinado e excitan os nomes da barbarie que o levou á morte. Descendendo ás cousas de comer, haberá quen diga que ata resulta alarmante que haxa xente remexendo neses eidos en medio dunha crise económica xigantesca. Pero xa non sorprende que as liortas partidistas, cada vez máis atrapalladas, avancen en dirección contraria ao que se agarda da intelixencia. «Vendrán las iguanas vivas a morder a los hombres que no sueñan», escribía Lorca en Poeta en Nova York. Un exército de formidables iguanas, ditadoras de soños, debería marchar cada noite polas rúas. Así aforrariamos estes problemas.
Cambian os nomes das rúas que tiñan nomes de poetas, pero sucede que a memoria, alá onde os romances son libres, velaí os de Federico, tende a ser un animal teimudo. Un construtor de universos paralelos. En cada cidade hai unhas cantas rúas que exhiben unha contradenominación popular, un apelativo que marcha de boca en boca como unha cosmografía á marxe dos caprichos das corporacións municipais. Rúas con apelidos solemnes que soan a biblioteca de caoba, como dicía Rafael Chirbes, pero que todos coñecemos polo nome dun bar querido, por un cine que pechou, por un pequeno comercio que sobrevive. E logo está esa toponimia privada onde unha avenida, por moito que cargue cun militar morto durante unha guerra carlista, sempre levará para nós o nome dun amor, dun amigo ou dun brillante fracaso. Imaxino os colegas lorquianos de Oviedo, acompañados por iguanas, rebautizando en segredo algúns recunchos da cidade: glorieta de La Casada Infiel. Esquina Preciosa y el Aire. Parque Luna y Panorama de los Insectos.
Chovía en Santiago unha tarde de marzo de 1999 e a poeta Olga Novo lía a Xela Arias nun humilde cuarto dunha casa da rúa das Hortas, veciña á vivenda onde Camilo Díaz Baliño deseñou os carteis do Estatuto de 1936. Explícao no limiar de Denuncia do equilibrio, o poemario da autora á que este ano se lle dedica o Día das Letras, e que vén de reeditar Xerais. A vívida descrición da lembranza, imposible de recrear con palabras máis emocionantes, obriga á cita literal: «Volvo a aquel momento exacto da sincronía poética, á emoción solitaria que comporta debruzarse na beleza conquistada, coma quen sobe unha montaña a deixar alí o seu alento e baixa cunha parte do cerebro convertida en paxaro das alturas». Síntoo pola rúa das Hortas, con ese nome fermoso que resulta do milagre de que aínda haxa xente sachando nas leiras a cincuenta metros do Obradoiro. Pero esa costiña pola que subo todos os días pasa a chamarse dende hoxe, na miña toponimia privada, rúa de Olga Novo lendo a Xela Arias. Teño o apoio das iguanas e o desprezo dos señores que odian a Lorca.