A distancia do horror

Diego Ameixeiras

FUGAS

14 ago 2020 . Actualizado a las 05:00 h.

Salta polos aires o porto de Beirut. Somos conscientes da traxedia, recibimos noticias da dor, pensamos nas vítimas. Pero ao mesmo tempo sentimos unha atracción hipnótica polas imaxes e reproducimos unha e outra vez o momento do estoupido, fascinados polo ascenso dunha nube en forma de fungo que imita o efecto dunha explosión nuclear. O imán do horror activa o seu magnetismo con todo tipo de catástrofes, sexa un terremoto, un accidente aéreo ou unha cidade devastada por unha detonación. Somos de bo dente dende o sofá: todo nos vale cando as imaxes dan testemuño directa dun terror fortuíto. Non podemos deixar de mirar, aínda que nos pese, porque a destrución é o reverso necesario da vida, coa súa beleza estraña e contraditoria, e porque nos lembra que somos tan fráxiles e insignificantes como para desaparecer agora mesmo sen que o universo garde por nós un minuto de silencio. Na visión dun atentado terrorista sentimos por un intre unha adhesión perturbadora que nos deixa fóra de xogo antes de que pasemos a horrorizarnos: os responsables dun crime acaban de demostrarnos que o mal é unha posibilidade tan a man como ir á piscina ou baixar ao supermercado. Abonda cun impulso para cruzar a liña vermella. Hai un relato de Poe que explica como a tentación do mal, por moito que nos esforcemos, non permite demasiadas análises. A razón teima en apartarnos do abismo, e por iso sentimos que está tan próximo. Teriamos que recoñecelo máis. A imaxe violenta, mil veces repetida, encárgase de lembrárnolo.

Un Karl Marx pouco coñecido escribiu un apéndice moi querido por Ricardo Piglia que comeza así: «O filósofo produce ideas, o poeta poemas, o crego sermóns, o mestre compendios. O delincuente produce delictos». Sen apartarnos do espírito retranqueiro que exhibe o pensador alemán no texto, cómpre dicir que algo de razón leva cando defende que sen delincuentes e actos malvados non existirían nin a policía nin a administración de xustiza penal, coa súa correspondente tradución en postos de traballo. «Soamente a tortura deu pé aos máis enxeñosos inventos mecánicos e ocupa, na produción dos seus instrumentos, a un gran número de honrados artesáns». Marx apuntouse a eloxiar o crime dende o sarcasmo para facer o que mellor se lle daba, emendar o sistema establecido, neste caso sinalando a hipocrisía de quen o observa todo dende a distancia da súa abundancia económica. Como Poe, nunca saberemos ben que revela a profundidade dese aceno, mestura de fascinación e pesadume, que se nos pon na faciana cando reproducimos seguido as imaxes dunha traxedia ou un suceso criminal. Podemos procurar o seu significado mergullándonos a pulmón libre nesa visión do abismo, descubrindo quizais algún terror en nós mesmos, pero estamos máis cómodos marcando unha distancia, animados pola lixeireza dos tempos. Esa maneira de poñernos á defensiva diante da representación do horror, en forma de atentado ou catástrofe, parécese bastante as hipocrisías que denunciaba aquel Marx imprevisto de stand up. Pero que difícil deixar de mirar.