Sempre crin que a vida vólvese inxusta e pouco atractiva cando un non pode homenaxear neste mundo á xente que máis quixo e que xa morreu. Esta realidade é unha das causas do desapego vital que vai medrando dentro de nós co paso dos anos. Cando un xa non pode apertar e acariñar á nai e ao pai porque se foron, o baleiro existencial medra e a vida devalúase. Daquela, un mira para adiante con profundo desconcerto, porque todo o que máis quixo (a familia labrega na que naceu, a harmonía do mundo inicial, a beleza de case todo) xa non está presente máis que na memoria.
Na historia da literatura hai páxinas inesquecibles sobre o perdido irrecuperable. Hainas na Odisea e na Ilíada, en Dante, no Quixote, en Kafka, en Dostoievski, en Tolstói, en Rosalía de Castro, na Pardo Bazán, en Álvaro Cunqueiro e en moitos outros autores, por non dicir en case todos. Millóns de páxinas recollen olladas sobre un pasado que se foi e que non ten volta. E xustamente isto é o que nos queda a nós: os libros, as películas, as cancións, é dicir, as lembranzas do lido e do vivido. Imposible esquecer O Don apracible de Mijaíl Shólojov (que eu lía coma se fose O Miño apracible). Imposible esquecer os emigrantes de John Steinbeck, tan próximos aos que saían da miña Pastoriza luguesa. Imposible desvencellarse daqueles presentes vitais que se ían convertendo en pasado e, ao cabo, tamén en desfiguración e en esquecemento.
¿Vivimos nun mundo cada vez mellor? É posible, pero as baixas constitúen individualmente unha derrota sen paliativos. Porque con quen un querería falar é coa nai, co pai, coa avoa, co avó, co amigo que se foi? O escritor e xornalista Alfonso S. Palomares dime ás veces que «a vida está mal feita». Coido que non lle falta razón e daquela sinto envexa polos animais supostamente non racionais. Creo que o único que nos diferencia deles é que nós inventamos demasiados deuses.
Entón miro o río da propia descendencia e recupero o sosego e a paz. Porque vexo as xeracións máis novas e leo nas súas caras a ledicia de ser. Deixounos dito Rousseau que a xuventude é o momento de estudar a sabedoría, para practicala na vellice. Se cadra se trata disto. Porque a xuventude non é un tempo da vida, senón un estado de ánimo. A vida de verdade é o que vemos cando lembramos. Por iso é tan importante a literatura; sobre todo, a nosa.