Se hai vinte ou trinta anos alguén me dixera que agora se ía falar tan pouco de intelectuais sobranceiros como Bertolt Brecht, Jean-Paul Sartre, Ingmar Bergman ou Samuel Beckett, non lle prestaría ningunha atención. Eu cría daquela que eran unhas das moitas figuras imborrables da cultura, merecentes dun recoñecemento permanente. Pero está á vista que me equivoquei e que ninguén -nin nada- resiste o paso do tempo. Aínda non foron esquecidos de todo, pero xa circulan por canles minoritarios ou se esvaeron en novas concepcións ou reformulacións. Como se pasaran de ser metas a converterse en chanzos imprecisos ou invisibles dunha escaleira mutante.
Aínda se fala deles, certo, pero xa non coma antes. De feito, non se fala con abondo coñecemento. Dicir Brecht non pode ser só para acreditar unha mal entendida teoría do distanciamento escénico. Sartre non pode ficar reducido a ser un existencialista de salón, argalleiro e algo tramposo. Bergman non é un director de cine nórdico que aburre ás ovellas co seu afán trascendente. E Beckett... ¿Que dicir de Beckett? É tan moderno que aínda non chegamos a el, pero xa hai quen o remite a un pasado moi remoto.
Outro tanto cabería dicir de Sigmund Freud (figura aínda inevitable, pero cada vez menos recoñecible), de Albert Camus (memoria insubornable dun tempo), de Juan Rulfo (escritor que retratou a soidade dos desposuídos), de Gustav Mahler (compositor recuperado, mais terxiversado), de...
A lista é interminable e non fai máis que aumentar. Porque o paso de tempo impono así. Como dixo dramaturgo Arthur Miller (si, o que escribiu Morte dun viaxante e casou con Marilyn Monroe), «o paso do tempo condena ao esquecemento a memoria dun país». É dicir, de todos. Inevitablemente. Nisto consiste o ir e vir dos días e da propia Historia. Por iso existen na sociedade as mudanzas, as evolucións e os conflictos xeracionais. Porque toda afirmación atopa a súa contradición. Ao cabo, todo sucede nun proceso vital de constante debate que acaba por entronizar o novo e desprazar (esquecer) o vello. E á fin un ten que facer a aprendizaxe axeitada e admitir que o cambio é permanente. Escribiu a novelista Agatha Christie: «Aprendín que non se pode dar marcha atrás, que a esencia da vida é ir cara adiante. A vida, en realidade, é unha rúa de dirección única». E disto vai todo.