O exconselleiro de Cultura e diplomático arousán publica un libro de fotografías nunha nostálxica busca da patria íntima, da identidade, da memoria
25 ene 2021 . Actualizado a las 05:00 h.A vida errante de Roberto Varela Fariña (Dena, Meaño, 1959) converteuno nun apátrida. Marchou da casa con 11 anos e aínda ten pendente o regreso. O trienio que pasou en Galicia como conselleiro de Cultura de Feijoo (2009-2012) deulle que pensar. Lémbrao como unha experiencia moi rica no persoal, e non fala de política, senón do que foi verse por fin na súa terra. Aquel parón no labor de facer e desfacer maletas -de empezar de novo en Barcelona, Londres, Kuwait, Bonn, Madrid, Nova York, Montevideo...- supuxo un reencontro coas raíces.
Dende aquela emprendeu unha reflexión paseniño sobre a propia identidade (e a súa busca) da que non desistiu nesta década e que levou ao medio expresivo no que se acha máis a gusto, a fotografía. Niso andaba cando chegou a pandemia e se viu confinado en París -onde traballa actualmente, na embaixada de España-, con tempo para revisar as fotos tomadas e tentar trazar un relato en forma de libro que lle permitira expoñer a súa memoria nómade. Atopou para a edición a complicidade de Antón Lopo e o selo Chan da Pólvora, que dirixe. Entrementres, faleceu a súa nai, Consuelo Fariña, a quen dedica o traballo. «O 2020 foi un ano moi duro. Foino para todos, foino para min. O meu único consolo era sacar adiante este proxecto», acepta o autor. A narración non perdería coherencia, pero esta perda irreparable e as pantasmas do covid-19 tinguiríana -máis se cabe- de melancolía. O tempo que vivimos está xa nas librarías.
Non está pensado como un libro de fotografías, nin tampouco é unha obra literaria, matiza: «É como un poema visual, que si ten unha narrativa que pivota sobre dous eixes: a memoria e o esquecemento, sobre como as cousas que recordamos se mesturan coas que esquecemos. Todo para deixar no ar unha pregunta, que ben podería ser: onde vai o tempo que pasa?, onde van os nosos recordos? É aquilo sobre o que se interrogaba a cantante Sandy Denny en Who Knows Where the Time Goes? O resto da letra non ten gran interese, pero esa frase sempre me chamou poderosamente a atención».
Está feliz, di: o libro ofrece unha lectura áxil. Remata con tres textos, coa memoria como fío condutor, de Antón Reixa, Luísa Castro e Ion de la Riva feitos de modo expreso para esta publicación. Recorreu a eles por unha inseguridade de debutante, admite: «Deume un pouco de medo lanzarme só, vinme mellor acompañado. Fixeron os textos, preciosos, en función das imaxes e é verdade que encaixan perfectamente. Estou moi contento de como funciona o conxunto. É unha obra coral», di, para negar que os use como abeiradoiro: «Non me agocho, asumo toda a responsabilidade, o meu nome está na portada».
Son dez anos de fotos, pero non lle custou moito facer a criba. «Elíxense soas. Vas mirando e unhas chámante e outras percibes que amosan o que pretendía contar. Quixen evitar a biografía visual, mostrar os sitios nos que vivín, as cidades que visitei ou as sete marabillas do mundo. Non se trataba diso, senón de alma, de sentir que o meu corazón late aquí, naceu aquí e volveu aquí. É como unha viaxe de anos, anos nos que non parei de moverme, e isto é un retorno. Esa pequeniña praia de Seixiños, unha praíña na ría de Arousa, chea entón de pedras vermellas, en realidade restos da telleiras de Dena erosionados, arredondados polas mareas. Ese recantiño para min, de neno, era un auténtico mar. Esa é a clave. É apenas un recantiño, pero cando es un rapaz eu vía alí un Mississippi, o océano. Esa é a viaxe». Lembra como de repente en Nova York, unha tarde, sentado fronte a un Brooklyn iluminado polo sol, vendo os brillos das casas de ladrillo, asaltouno a certeza de que aquela era a cor das tellas, das pedriñas de Seixiños. «Foi a madalena de Proust -asegura Varela-, a memoria, as lembranzas, como a vida ten un carácter de retorno, de alguén que sae a unha aventura e regresa á súa patria, á súa terra. Esas son as ideas-forza do libro. O retorno ao meu país, a madurez, a vellez... quizais é cedo para falar diso. É unha viaxe sentimental».
Hai que ter, recoñece, unha certa idade para facer tal exercicio. «Nacín no 59. E o parón que significou a pandemia veu moi axustado para reflexionar sobre o pasado. Hai xente que preferiu pensar no futuro, eu de socato virei cara o pasado». Pero foi só o parto do libro, o proxecto é moi anterior, cobrou a primeira forma en Montevideo, cando era embaixador naquel país, nunha visita de Antón Lopo, de camiño a Bos Aires. Foi unha tarde dando un paseo a carón do río Uruguai.
No libro abondan os reflexos na auga, nas fiestras, nos edificios, as sombras, a bruma. «Tratamos de ler as nosas pegadas. Porque somos a suma do que recordamos e do que se perdeu no esquecemento. Trazas, brillos, escintilacións, coloraturas... Nisto subxace tamén unha certa melancolía, que é a nostalxia de algo que non ocorreu nunca, é dicir, un non sabe moi ben de que sinte esa nostalxia. E é o sentimento poético que eu buscaba», confirma Varela.