Xoán Manuel Garrido: «Sempre que hai unha tradución hai unha transformación do texto»

Xoán Manuel Garrido Vilariño é doutor en Tradución e Interpretación pola Universidade de Vigo coa tese Traducir a Literatura do Holocausto: Tradución/Paratraducción de «Se questo è un uomo», de Primo Levi (2004). Ese traballo fixo que, este mesmo ano, asumise a tradución ao galego do afamado libro do autor italiano, que Xerais vén de publicar co título Se isto é un home.

-Esta tradución ten orixe na súa tese. Que foi o que lle animou a achegarse ao tema do Holocausto?

-Ten que ver coa miña infancia e aquela serie de televisión titulada Holocausto. Impactoume moito porque non me cabía na cabeza que se puideran destruír seres humanos nunha cámara de gas. Aí empecei a interesarme polo asunto, e aínda máis cando vin aquela foto dun neno coas mans levantadas e que era apuntado pola metralleta dun soldado das SS. Pareceume unha imaxe patética e á vez de espanto.

-Verter dun idioma a outro supón unha transformación do texto?

-Si, sempre que hai unha tradución hai unha transformación do texto, e non depende do grao de obxectividade que teña o tradutor. Un pode ser todo o neutral posible, pero o tradutor non é un ser sen sentimentos nin emocións. Esa emoción sempre é educada e, polo tanto, está condicionada por como pensa e polas normas e valores que ten. Agora ben, dentro deses niveis de reescritura, o texto sempre ten que ser aceptable e adecuado ao orixinal. Entón, moitas veces todas esas traducións móvense entre eses dous parámetros, a aceptabilidade coa sociedade receptora e a adecuación ao texto orixinal e a sociedade orixinal. Non é o mesmo ler esta tradución nunha época determinada cun discurso sobre o tema de que se trate determinado, que lelo noutra época. Sempre hai unha reescritura e unha manipulación, no bo sentido do termo, aínda que tamén pódense producir outro tipos de manipulacións.

-Xa aconteceu con este propio libro noutras traducións anteriores ao inglés e o francés?

-Si, e estamos falando de traducións que se están vendendo por miles de exemplares en francés e inglés. No caso francés, para que vexa como condiciona o elemento histórico na tradución, a primeira tradución é do ano 1961 e foi retirada do mercado. Eu compareina, e está moi ben feita en canto a lingua, pero demostra que quen goberna unha tradución non é o nome de que a fai senón os editores e quen a encarga. Neste caso, encargárona porque se estaba celebrando o xuízo de Eichmann en Israel. Eu penso que a quen fixo aquela tradución dixéronlle que quitase todas as referencias a Divina Comedia e todo o que non fose falar do campo de exterminio e as condición de vida alí dentro. A testemuña que se buscaba estaba relacionada co que pasaba no xuízo de Xerusalén. Primo Levi dixo daquela tradución que estaba feita con mala baba.

-Cal foi a principal dificultade técnica neste traballo?

-Decidir como presentaba os versos da Divina Comedia. Primo Levi pagoulle a un xudeu francés que o salvou dunha morte segura cunhas leccións de italiano, traducíndolle a obra de Dante. Ese acto é o único momento do libro no que se sinte ser humano, e o fai traducindo. É un elemento que o fai sobrevivir, porque recorda de onde provén e que é un ser humano. Tiven que decidir se traducir ao galego os versos, e optei por deixalos en italiano por esa circunstancia.

-Pódese tomar este libro como unha advertencia?

-Si, e esperemos que lle fagamos máis caso que a aqueles que advertiron no seu momento do que ía pasar e non lles fixeron atenderon. Na actualidade se está banalizando á persoa humana, e reaparecen con forza os supremacistas; é un aviso de incendio, e creo que non nos estamos dando conta de que xa nos estamos queimando. Walter Benjamin ou Stefan Zweig xa o advertiron antes de que chegaran ao poder os nazis.

-O sistema editorial galego ten que traducir máis a literatura escrita noutros idiomas?

-Para a súa normalización é fundamental que os lectores en galego poidan ler o que ten éxito no mundo, pero que estamos nunha cultura minorizada. Por exemplo, a xestión da tradución deste libro, que ten os dereitos a Fundación Primo Levi, durou ano e medio. Cando Xerais púxose en contacto con eles, quixeron saber quen era eu, e despois tiven que enviarlles os tres primeiros capítulos para que eles, cun informante en Galicia que eu non coñezo, puideran ver como traducía eu. Cando se trata de autores con entidade, a editorial de orixe quere garantías.

---

---