Aínda que nalgunhas ocasións temos afirmado que escribimos para cultivar a nosa memoria, e recordamos para escribir sobre as nosas lembranzas, talvez escribamos tamén porque non podemos retroceder no tempo. Mais, con todo, si podemos retornar aos escenarios ou territorios onde nos namoramos por vez primeira ou onde ficamos feridos por un amor non correspondido. Si podemos regresar aos sitios onde perdemos un amigo, ou onde tomamos unha decisión acertada ou equivocada, ou tamén onde tivo lugar un accidente fatal, tráxico.
Eses territorios sempre permanecen en nós. Sempre nos acompañan. Dalgún xeito son imperecedoiros. Son os que nos fixeron ser o que somos. Son a paisaxe tanxible da memoria. E por iso son o que podemos posuír, pero á vez son os que finalmente nos acaban posuíndo, pois son algo máis que terra e pedra. Afectos, recordos e desexos forman a solidez desa topografía.
Paisaxes abandonadas, ou de abandono, diante da mirada. No tempo da súa infancia agora sería a tempada da recollida do millo. A tarde é solleira. Está chea de luz branca. Parece ideal para pór as espigas a secar enriba dos sacos, estendidos sobre o chan. Paralelamente naqueles mesmos días, tamén se puñan ao sol os pallotes, cos que máis adiante se erguerían os palleiros, aquelas figuras cónicas verticais que poboaban os campos solitarios nos invernos. Recorda que cando eran uns cativos facíanlles un burato na base para entrar e protexérense da choiva ou mesmo só para agocharse, para que ninguén os vise.
A figura do palleiro evócalle a da súa nai. Diante dos seus ollos ábrese unha escena: están os dous sós na casa. É de noite. Ela está sentada nunha cadeira e apoiada no peitoril da fiestra. Mira para os milleirais, que brillan baixo a luz da lúa chea colgada sobre os campos dos Lombos. El está de pé ao seu carón. Cando ela lle dixo suave e misteriosamente: «Agora mesmo estou sentindo como o verán se afunde debaixo da terra», non comprendeu aquela enigmática expresión, pero gardouna coma un tesouro no seu pequeno caderno.
Máis tarde lembra que súa nai practicamente non saía da aldea e da contorna. Agás a Santiago, ao balneario de Cuntis ou a Vilagarcía, as outras viaxes todas foran curtas. E, sen embargo, aquela noite paradoxalmente tamén o sorprendeu con este comentario: «Non semella ser necesario ir algures para experimentar que ninguén regresa dun lugar sendo exactamente o mesmo, porque en calquera transo, longo ou curto, ocorre coma se deixásemos atrás algo de nós, coma se mudásemos de pel». E logo dunha pausa silenciosa contoulle que unha vez cando a colleu unha tormenta andando á herba meteuse dentro dun palleiro. No tempo que durou a treboada sentiu unha fenda interna e tivo a sensación de que o seu corpo de moza se transformara no dunha muller. O mesmo tremor experimentou nas súas entrañas cando «nove meses máis tarde parín o meu primeiro fillo», agregou.
Tropeza entre as follas do seu caderno cun verso de Avilés de Taramancos. Di así: «Non hai regreso, avoa/ nunca/ regresa o mesmo home/ ao mesmo sitio». Malia as moitas metamorfoses que teñen sufrido dende a infancia até o de agora, pensa que tanto nel coma nos seus compañeiros aínda permanecerá dentro deles un algo daqueles nenos ou rapaces feridos polo seu amor a un territorio que coñecían e dominaban como as palmas das mans.
Que sempre recordarán que nos veráns corrían descalzos pola corredoira e logo as nais lles lavaban os pés con pedra pómez. E lembraranse deses escenarios mentres nos seus corazóns siga aberta a ferida dun amor a unha paisaxe agora abandonada. «Si, compañeiros, nunca se cura esa cicatriz. Somos seres namorados e iso non ten cura. Só se supera coa morte».