Paco Casal confesa que as súas múltiples e escollidas lecturas o levan do debuxo lineal ao artístico
01 oct 2016 . Actualizado a las 05:00 h.Iniciamos a entrevista con Paco no seu estudio da rúa Lustres Rivas, en Ribeira, ás dez e media dun martes e trece. Con todo, non notei que lle tremese nin pulso nin voz, vacinado como está, como bo galego que é, contra as febrículas das supersticións e das Santas Compañas, que mesmo utiliza como motivo, entre a ficción e o documental, nos seus lenzos.
«Eu leo», sóltame nada máis sentarmos. E gústame a derrota literaria da súa conversa, afección que eu xa lle coñecía. «Necesito ler», insiste. E logo, como levado por ventos propicios, fálame de Xosé Vizoso -man dereita de Isaac Díaz Pardo e amigo dun primo seu, Xosé Vázquez Castro, que fundou e presidiu ARGA, e que o relacionou co mundo da pintura galega-, de quen me di: «Vizoso deume o espazo, corríxeme, amósame a profundidade. Foi e segue a ser moi importante para min, como modelo e mestre, sempre disposto a axudar, a aconsellar, a corrixir o superfluo ou equivocado».
Sei da súa inclinación polos libros. E aprendo del: «Son esas múltiples e escollidas lecturas as que me levan do debuxo lineal ao artístico», e que lle outorgan, penso eu, ese horizonte equipado de fantasía, que incentiva coñecementos e imaxinación.
Vén de París
Paco vén, coma todos os artistas, de París. A súa pintura bebe na escola de Barbizon (Camille Corot) e no reverso do impresionismo, cuxo lema profunda e troca: descrición antes que impresión. Ou, se me apuran, un impresionista atlántico, algo así como un expresionista que pinta impresións. «Non pinto o que vexo, pinto o que sinto». Porque, digo eu, e tamén o pensa el, «o noso mare nostrum galego évos moito mar para os pinceis luminosos dun Sorolla ou dun Seurat». En Casal predomina o inacabado, o brumoso, o fragmentario, a visión imaxinativa e sensual.
«Aprendo dos meus tíos, Cheroco e Rafael a técnica da espátula e o amor á paisaxe, sen saír da casa», confesa. Pero, xa a par da súa vida laboral, asiste a canto obradoiro, curso, conferencia, encontro, museo... lle ofreza posibilidades de medrar. O seu autodidactismo é programado e ben dirixido, consonte as súas aptitudes e aspiracións. Ademais, di, «un autodidacta é, ao mesmo tempo, profesor e alumno que inda non saben, pero saben o que queren saber e perségueno con decisión». Para iso están os grandes e (in) imitables mestres actuais e pretéritos. En todo caso, Paco coincide con Borges: «Só se aprende o amor á arte, non a arte en si».
Técnicas pictóricas
Canto ás súas técnicas pictóricas, fálame do gravado. E recorda as palabras de Alfonso Costa -que coñece polo grupo, para el, primordial, de Brión-, cando lle di: «No gravado vale todo, madeira, linóleo, cobre, cinc, aluminio, aceiro, ferro...». Del aprende a modalidade do «acetato», material sintético utilizado como matriz do gravado á punta seca e, de momento, limitado a probas de estudio. Pero é na acuarela onde se sente máis a gusto. «Son un defensor e practicante asiduo da acuarela, pese ás súas limitacións, sobre todo nas gamas de cor». Pero tamén practica a augada, o pastel, o carbón, a tinta chinesa e, por suposto, o óleo e o acrílico. De Vizoso recorda un consello inicial: «Todo aquel que pinte acuarelas, é quen de pintar ao óleo». E engade: «O óleo é lento, permíteche retocar, pensar, repensar, pois carece da rapidez da acuarela».
En Paco Casal, un hedonista dos pinceis, a carón da Galicia real, aparece sempre a Galicia inventada, máxica, mítica, literaria... que poida que non exista, pero que segue aí. Porque a paisaxe é a súa gran paixón como motivo disperso: «Empezo, síntome a gusto, quedo enganchado». E aí é onde bota man de imaxinación, de realidade e ficción, dos mundos máxicos que recupera das súas lecturas: Rosalía e o seu íntimo costumismo tan noso; Borges co seu xardín tecido de sendeiros que se bifurcan -como verdadeiras corredoiras galegas-, e de personaxes irreais; o Ánxel Fole de Á lus do candil e Terra brava, coa súa carga etnográfica, antropolóxica e lendaria propia das tesas terras lucenses de entón. E se a literatura, para Fole, debe ser «metereolóxica» (sic) e paisaxística, o mesmo a pintura para Paco Casal, que amplía en conxunción copulativa ata o mar, nunha visión global deste noso «anaco de terra con encaixe» que é Galicia.
O tratamento da paisaxe galega en Paco Casal é variado e multifocal. Pero quizais predomine nel un achegamento sensitivo-visual con incursións na etnopaisaxe e na paisaxe mítica que, por suposto, é recreada, imaxinada, pero herdeira da tradición, que é memoria viva e permanencia no tempo. Sendo creación, é ao tempo reflexión sobre si mesma; isto é, metapaisaxe subliminar. Resultado: unha obra suxestiva de enorme plasticidade, fráxil, plural, como en formación, dubitativa, que buscase e ofrecese camiños.
Emoción e conmoción
Pintor arraiano, simbiótico, híbrido -un diría que mesmo anfibio-; cunha obra onde a emoción se fai conmoción e coñecemento, como o proban as súas varias exposicións que conxugan estes dous motivos irmandados: Máxica terra do mar, Silencio e auga, A mares, Realidades máxicas, Percorrendo camiños para atopar o mar, Mar de inverno, A mares ... E sentencia: «Para min, o mar é coñecemento, paixón, imaxinación, inspiración; pero tamén temor e respecto, lecer e traballo. Cando vexo pasar os barcos cara ao Gran Sol, sinto na pel o alento do drama, a soidade, a dura procura do pan, amasado en rompentes de esforzo e ameaza».
E, xa como broche de mediodía, dime algo sorprendente: «Preséntome a todos os concursos de pintura rápida de Galicia, para pintar ao aire libre e confraternizar con outros artistas. É unha experiencia magnífica. Se non gano, pásoo ben; e se gano, non o paso peor».
Un final digno de Castelao!
ILUSTRACIÓN ABRALDES