O exército británico, baixo mando de John Moore, retírase cara a Galicia, perseguido por Napoleón. O seu destino é Vigo, o porto que Londres designou para a retirada das súas tropas de volta a Inglaterra. Pero, nestes últimos días de decembro de 1808, o xeneral británico muda de plans e decide dirixirse a Coruña para a evacuación. Pero, antes de cruzar o Cebreiro, envía a unha parte dos seus homes cara ao Sur.
Así, mentres o groso das tropas de Moore avanza cara ao Norte, unha columna, integrada por case 3.500 homes, diríxese a Vigo. Trátase das brigadas lixeiras de Von Alten e de Craufurd, que percorrerán un penoso camiño ata alcanzar a costa viguesa no mes de xaneiro de 1809.
Nestas mesmas datas, pero hai douscentos anos, a alarma prende en Vigo. Antes de que chegue a División Craufurd, un mar de velas comeza a tomar a ría. É a flota de transportes de alto bordo que os ingleses mandaron para evacuar aos seus soldados, seguindo a orde inicial de fuxir desde o Sur de Galicia.
Confirmamos as datas de chegada destes buques a Vigo grazas ao diario británico The Times, que publica a seguinte nova en primeira páxina: «Vigo, 29 de decembro de 1808. O Resolution e o Plantagenet, de 74 canóns cada un, chegaron aquí, así que temos [na ría viguesa] dez velas da liña. O Audacious tamén é esperado».
Na semana seguinte, van entrando novos buques ata completar unha impresionante flota que ten abraiados aos vigueses. En total, chegaron a fondear na ría 150 transportes, entre os que se contaban xigantes como o Vila de París, Victory, Barfleur, Zalous, Implacable, Elisabeth, Revolution, Norge, Plantagenet, Audacious, Endimion e Mediator. Este era o infinito de velas que tiña aos vigueses en alarma no final de 1808.
Mentres os barcos esperan, a División Craufurd camiña a marchas forzadas cara ao sur de Galicia.
O doutor Milburne, un dos integrantes da columna, relata nas súas memorias a pobreza das aldeas no camiño a Vigo. O paso das tropas españolas arruinara as facendas e agora eran os ingleses os que marchaban pedindo alimento. Aínda faltaban por chegar os franceses, co seu rastro de morte e saqueos. «Só unha testemuña presencial pode xulgar do infortunio das persoas que se atopaban no teatro de operacións», afirma Milburne.
Outro testemuño é capital para coñecer as andainas da Divisón Craufurd. Son as memorias do Rifleman Harris, que coñecemos grazas a unha das súas primeiras edicións, atopada na Biblioteca Británica. Benjamin Randell Harris serviu no exército británico desde 1803 e participou na Guerra Peninsular xunto ás tropas de Moore. Foi evacuado por Vigo e as súas aventuras foron publicadas nun libro en 1848.
Preto de Galicia, Harris atopou a un bebé mamando da súa nai morta. Segundo conta, un cirurxián recolleu ao cativo, levouno con el e salvou así a súa vida.
Harris, do 95 de Rifles, narra tamén outra historia arrepiante: «De súpeto, oín os berros dun neno e vin a unha muller que intentaba arrastrar a un cativo duns sete ou oito anos. O pobre estaba completamente exhausto e as súas pernas xa non lle soportaban. Algúns homes axudaran antes á nai e a el, pero agora pedía axuda en balde. Ninguén tiña máis forzas que as necesarias para soportar o seu propio corpo e a nai xa non podía levar ao neno en brazos. Deunos moita mágoa, pero ao final o neno non podía nin sequera chorar, camiñando coa boca aberta ata que ambos se deitaron e non volveron levantarse. ¡Pobres! Seguramente se arrepentían de non aceptar embarcar en Lisboa rumbo a Inglaterra, no canto de acompañar aos seus maridos cara a España».
Se a viaxe foi arrepiante e as calamidades, terribles, o tempo nesas datas castigou aínda máis á División Craufurd. O capitán Gordon, do 15º de Húsares, describe nas súas memorias o mal tempo que castigou aos británicos que foron evacuados desde Vigo. «Chegamos a Guitiriz á unha da tarde, no medio da tormenta de saraiba máis violenta que xamais vira», relata.
A sinceridade de Gordon obsérvase noutras historias, que desmerecían aos británicos, que en ocasións se comportaron como salvaxes coa poboación local, como el mesmo recoñecería nas súas memorias: «A nosa ruta discorreu a través de moitas vilas que exhibían tristes probas da vergoñenta devastación cometida pola infantería inglesa; vimos pobos envoltos en lapas a considerable distancia e aínda ardían cando os atravesamos, mentres os habitantes gritaban: ¡Vivan os franceses!».
O xeneral Gómez de Arteche critica ás tropas inglesas, na súa retirada cara á Coruña e Vigo: «Ían polo camiño esnaquizando canto atopaban, útil ou superfluo, víveres e municións, abandonando as bagaxes e ata pezas e carros de artillería, matando os cabalos que lles arrastraban, os mesmos de montar ás veces. Con dicir que a caixa do exército foi arroxada a un precipicio, de onde os franceses sacaron os fondos que contiña, reuníndose, por riba do que lograron distraer nas súas mochilas e petos, 1.800.000 francos pouco máis ou menos, comprenderase a qué punto chegou naquela ocasión a borracheira nas clases inferiores das tropas, e a incuria e o propio abandono da autoridade nas superiores».
Pero os franceses ían facendo outro tanto, consumando o dobre atropelo. E os saqueos, a cotío, eran por mero divertimento, como na anécdota acontecida na provincia de Ourense que narra o oficial de Napoleón Joseph Jacques Naylies nas súas memorias, que atopamos na Biblioteca Nacional de Francia: «Os soldados, levados do instinto do saqueo, traían ao campamento ata os obxectos que de nada lles podían servir. En ocasións, facían das súas residencias de paso cómodas habitacións; xunto ás pipas de viño e aos víveres de toda especie e de forraxe para os cabalos, veíanse guitarras, libros, cadros, portas arrincadas; e noutra parte confusamente amoreados estaban traxes de homes, de mulleres, de frades e curas, cos cales disfrazábanse os soldados do xeito máis grotesco, alegres co viño da Rúa».
Non hai dúbida de que as historias destes excesos ían chegando a Vigo, mentres os seus habitantes temían a guerra inminente, cos barcos ingleses fondeados fronte ás murallas da vila. Dentro dunha semana, chegarán os 3.500 soldados de Craufurd, aos que haberá que alimentar antes da súa partida cara a Inglaterra. Remata 1808. A guerra está mesmo ás portas.