A guerra está ás portas de Vigo. Moore e o exército inglés vagan por Castela, á espera de que Napoleón faga un movemento desde Madrid. Todo apunta a que a invasión de Galicia está próxima. E os vigueses comezan o mes de decembro de 1808 preparándose para a defensa da vila.
Vigo está pobremente armada. A revolta do 2 de maio en Madrid espertara todas as alarmas en Galicia e fíxose evidente que Francia era o novo inimigo a combater. Cando chegan as noticias da insurrección madrileña, en xuño de 1808, a defensa de Vigo estaba formada pola milicia provincial de Ourense, mandada polo brigadier de infantería Marqués de Valadares, e con Fernando Vázquez como sarxento maior. Esta forza contaba con 34 xefes e oficiais, xunto a 584 soldados. Había tamén unha guarnición de artillería, con 113 soldados e cinco oficiais, que daba servicio ás baterías de todos os castelos, principalmente os da Laxe, que gardaban á vila pola banda do mar.
O historiador José de Santiago y Gómez enumera o arsenal de que Vigo dispoñía no verán de 1808, seis meses antes da invasión napoleónica de Galicia:
«No estado xeral de artillería e armamento correspondente ao primeiro semestre do ano 1808, aparece que a praza de Vigo tiña situados en batería nas murallas da vila e os seus castelos seis canóns de bronce de calibre regular e unha peza pequena de artillería, tamén de bronce, para campaña; 37 canóns de ferro e tres morteiros de bronce; e nos almacéns do parque existían seis cureñas de batalla, 61 cureñas de praza, tres cureñas de mariña, tres axustes para os morteiros, 12 armones e catro carros de municións. Había 3.948 balas de artillería regular, 2.316 balas de artillería irregular, 323 botes de metralla, 26.620 balas de fusil para infantería, 300 bombas, 603 granadas, 95 camisas embreadas, 224 foguetes incendiarios, 1.098 quintais de pólvora de munición, 393 quintais de pólvora para fusil, 971 cartuchos cargados para artillería, 387.494 cartuchos para infantería, 20 sabres, 465 fusís para infantería, e 12 tendas de campaña».
O informe fai evidente que Vigo estaba, no primeiro semestre de 1808, moi ben armada e gornecida, algo lóxico se temos en conta que a ría levaba anos recibindo a visita periódica de escuadras inimigas.
A boa defensa de Vigo aínda vese mellorada en xuño de 1808, coa chegada á vila do rexemento de infantería de León, formado por dous batallóns que se uniron ao que dirixía o Marqués de Valadares. Animado pola presenza desta forza militar, o Concello decide, a mediados de xuño, declarar solemnemente a guerra a Francia e proclamar a súa fidelidade a Fernando VII. Baixo o goberno imposto de José Bonaparte, non existe unha autoridade central clara, e son vilas e reinos os que van facendo proclamas de rebelión pola súa propia conta.
O pobo móstrase entusiasmado coa declaración e acude en masa aos actos, xunto a autoridades do Fragoso e doutras comarcas. Os tres batallóns forman, xurando morte ao francés, mentres desde o castelo do Castro unha compañía de artillería fai salvas de ordenanza, acompañadas polo repicar das campás de todas as igrexas e conventos.
Froito deste madrugador entusiasmo, 142 mozos vigueses alístanse no rexemento de León, ao tempo que chegan caravanas de doazóns, en forma de roupas e alimentos. O Concello doa ao rexemento 115.461 reais, mentres que os comerciantes e os paisanos achegan outros 402.441, ata superar a cifra do medio millón de reais.
Pero a Xunta Xeral do Reino de Galicia, recentemente constituída na Coruña, pronto decide que a forza militar acantonada en Vigo debe partir a guerrear en Castela. O entusiasmo popular convértese en preocupación cando os vigueses ven marchar aos seus soldados, ben pertrechados grazas ás súas doazóns. A vila queda indefensa.
Podemos imaxinar as xornadas que seguiron á saída dos rexementos de Vigo, a quietude en que se sumiu a vila, os longos días en que os paisanos ollaban cara ao horizonte á tardiña, ao son triste das campás, temendo ver brillar nas Cíes un mar de velas inimigas.
Desguarnecida Vigo, decide o Concello recrutar voluntarios para defender a praza. Así, fórmase a Milicia Honrada, á que se alistan 200 veciños de todas as clases sociais, todos paisanos sen instrucción militar, que fan quendas de garda nas garitas e baterías das murallas e castelos.
O historiador Estrada Catoyra relátao así: «En 1808 os vigueses formaran un corpo de milicia honrada, na que se alistaron voluntariamente a maioría dos homes útiles para empuñar as armas; sostendo o Concello con dous reais diarios a cada un, para o que entregara 115.461 reais, contribuíndo os comerciantes da vila con víveres e efectos».
En realidade, a versión de Santiago e Gómez é máis axeitada: Dunha parte, os verdadeiros «homes útiles para empuñar as armas» xa se alistaran días antes, e tiñan partido cos rexementos de León e Ourense. Foran 142 mozos e, se temos en conta o último censo, de 1804, Vigo contaba 2.145 veciños, sen sumar aos de Areal e a Ribeira do Berbés. Con esta poboación, é dubidoso que a Milicia Honrada non fose outra cousa que un exército de voluntariosos reservistas. Ademais, as xenerosas doazóns do Concello que Estrada Catoyra adxudica á Milicia, entregáronse en realidade ao exército regular que se enviou á Meseta.
Do mesmo xeito que en Vigo, noutros puntos de Galicia fóronse formando milicias. De entre todas, a máis pintoresca foi o chamado Batallón Literario de Santiago, formado por estudantes da Universidade, alumeados por un espírito romántico que aínda tardaría algún tempo en asentarse en Europa. Os «literarios», auténtica «tuna en armas», colleitarían algúns éxitos militares puntuais, aínda que maioritariamente foron masacrados como carne de canón.
Na vila de Vigo, a milicia honrada entra no mes de decembro adestrándose para a defensa da praza. En dúas semanas, a guerra tanto tempo temida vaise converter nunha realidade
?