Arde Galicia
OPINIÓN
Se miramos as estatísticas galegas de incendios dos últimos lustros decatámonos de que as cousas non van mal, obsérvase unha tendencia cara unha diminución ano tras ano do número de incendios e da superficie queimada, pero hai anos, como o 2017 e o actual, nos que circunstancias climáticas extraordinarias se asocian con extraordinarias vagas de lumes. Quizás temos equipos humanos e materiais que funcionan ben en épocas de normalidade pero que se ven desbordados cando a natureza nos presenta episodios climáticos non habituais, ou mellor dito que non eran habituais no pasado, porque, por desgracia o cambio climático veu para quedarse.
Nos montes hai abundante vexetación e sufrimos temperaturas moi elevadas, humidade atmosférica baixa, semanas sen chuvia e polo tanto o combustible dos montes moi enxoito, tormentas secas con importante aparato eléctrico e velocidade do vento alta nas zonas de tormenta. E cando iso sucede os lumes forestais avanzan con gran rapidez e soen ser incontrolables.
A meteoroloxía adversa pode ser necesaria para que se produzan incendios na cantidade e coa intensidade dos que están arrasando algunhas zonas de Galicia, pero non soe ser suficiente. Ten que haber combustible e ten que haber quen lle prenda lume. E no caso dos incendios actuais, en varios polo menos, non lle podemos botar a culpa aos pirómanos nin aos eucaliptos, parece ser que foron os lóstregos os culpables iniciais e propáganse en zonas onde non hai, ou cando menos non abundan, esas árbores mirtáceas. Por desgracia, nos nosos montes, sen moita ordenación nin planificación e con moito abandono, abunda a biomasa no estrato arbustivo, e cando está seca arde ben e propaga doadamente o fogo, que, nas circunstancias meteorolóxicas que vivimos, se converte doadamente en lume de copas.
Existen en Galicia outros importantes factores de risco de incendios forestais: a regresión demográfica no medio rural, o envellecemento da poboación e o abandono das explotacións agrogandeiras, a proliferación de infraestruturas nos montes como pistas, a escasa valoración do monte por parte da sociedade, o absentismo e o abandono das propiedades forestais, grandes extensións de especies arbóreas pirofitas, a desaparición das masas naturais de árbores autóctonas caducifolias —en condicións normais, poden facer un importante papel de cortafogos, aínda que insuficiente nestas situacións extremas—, a diminución do pastoreo extensivo nos montes, o uso neglixente do lume como práctica cultural na agricultura e na silvicultura, unhas infraestruturas de prevención de incendios insuficientes...
Tras do lume salvaxe so queda desolación, desaparecen a fauna, os fungos, os microorganismos, o tapiz vexetal e os horizontes orgánicos do perfil edáfico; o solo mineral queda exposto á erosión coas chuvias que virán posteriormente —estímase que nalgúns casos no semestre seguinte ao incendio se pode perder ata o 90 % do solo— anegando e enlodando vilas, reducindo a calidade das augas e afectando negativamente á fauna fluvial e aos bancos marisqueiros da costa. As perdas económicas son moi importantes e a incidencia social é especialmente preocupante. Xurde o sentimento de impotencia e derrotismo que xera nos propietarios forestais, que se resisten a investir nos seus montes por temor a que os seus aforros se convertan en cinza.
Galicia dedica un importante esforzo orzamentario a loita contra os incendios forestais, hai que recoñecer que se inviste máis en vixilancia, detección e extinción que en prevención e recuperación de montes queimados. Desde o noso punto de vista sería desexable prestar unha maior atención á prevención, pois o clima está cambiando e a meteoroloxía do ano actual e do 2017 pódese converter en frecuente, así que nos parece necesario, ademais de incrementar e mellorar accións de sensibilización, comunicación e outras de carácter policial e xudicial, fomentar a silvicultura preventiva encamiñada á ordenación do combustible vexetal nos montes, o aproveitamento da biomasa con fins enerxéticos, a diversificación das especies forestais ou o pastoreo controlado, que pode ser importante no deseño de áreas cortalumes estratexicamente deseñadas.
Temos que poñerllo difícil á natureza e aos incendiarios facendo que o monte sexa difícil de queimar e, se se produce o lume, que sexa doado de atallar.
O desenvolvemento da lei de recuperación e posta en valor da terra agraria, recentemente aprobada, e do novo plan forestal de Galicia, así como a nova lei de incendios forestais deberían entrar a fondo neste preocupante tema, é dicir na incidencia do cambio climático e do abandono do rural nos incendios forestais e nas súas consecuencias, introducindo medidas efectivas de prevención.