«Unha epidemia é un fenómeno social que implica algúns aspectos médicos», afirmaba o pai da anatomía patolóxica, Rudolf Virchow, a finais do século XIX. Cítao Bernard-Henri Levy na súa lúcida lectura liberal de Este virus que nos vuelve locos. Entre outros aspectos que ocasiona a actual pandemia non podían fallar os político-xurídicos: máis dun ano despois do inicio da crise sanitaria do covid-19 seguimos sen ter un marco xurídico pacificamente aceptado para adoptar decisións que desgraciadamente só son efectivas se limitan os dereitos fundamentais das persoas.
A restrición ou limitación dos dereitos fundamentais só pode establecerse a través dunha Lei Orgánica (que esixe a maioría absoluta do Congreso). Pero a reserva de Lei Orgánica do artigo 81.1 da nosa Constitución admite que o desenvolvemento dos dereitos fundamentais sexa posible a través doutras fontes normativas (estatais ou autonómicas) que, respectando o establecido nelas, completen e artellen integralmente o exercicio dos dereitos fundamentais. Como se dá a circunstancia de que a vixente Lei Orgánica 3/1986, de saúde, apenas contén medidas ou procedementos para conter unha pandemia como a do covid-19, España tivo que recorrer á excepcional declaración do estado de alarma. Sen ese paraugas, todas as medidas limitativas das liberdades teñen que ser ratificadas pola xustiza, que sen unha referencia legal específica e segundo os lugares e os tribunais que correspondan, aceptan ou non as medidas propostas. Axiña se viu, tras a primeira onda epidémica, que era necesario actualizar e completar a lexislación aplicable nas pandemias, e así o recoñeceron en maio e xuño do pasado ano tanto o presidente do Goberno como o Congreso dos Deputados no ditame elaborado para a reconstrución do país. Pero ambas instancias rexeitaron esa modificación, e as comunidades autónomas supliron o baleiro aprobando leis e normas «antipandemia».
Así o fixo o Parlamento de Galicia, a iniciativa do Grupo Parlamentario Popular. A lei foi tachada de «Auschwitz» polos negacionistas, e de «bolivariana» polos socialistas, que anunciaron un recurso de inconstitucionalidade. O informe do Consello de Estado solicitado polo Goberno de España para tal fin deixa claro que a inmensa maioría dos argumentos de inconstitucionalidade alegados son acordes á norma fundamental: desde o feito mesmo de aprobar unha lei autonómica contra a pandemia en pleno estado de alarma, ata as sancións, as medidas preventivas (obrigar ao uso de máscaras), as limitacións de dereitos (restrinxir as reunións, os desprazamentos ou pechar actividades) previstas na lei galega. O Consello de Estado lamenta que ditas medidas non fosen abordadas na lei estatal, e considera oportuno que o Tribunal Constitucional fixe o seu criterio sobre algunha (ao menos) das medidas limitativas aprobadas. Non porque as considere inconstitucionais ex ante, senón por clarexar o tema. Pero mentres o Constitucional decide, ou se negocia na bilateral o levantamento de recurso, unha vez finalizado o estado de alarma cada medida adoptada polas comunidades autónomas estará suxeita ás incertezas xeradas polos litixios xudiciais.
Levy denuncia, no mundo occidental, a ausencia dun «gran debate democrático». Non sobre «as nosas simpáticas utopías para ese mundo de despois», senón sobre as medidas que habería que poñer en marcha «aquí, agora, de maneira concreta no mundo do durante». Unha eiva máis a anotar para cando toque avaliar quen fixo que durante esta longa pandemia.