É unha tendencia. Onde antes se apuntaba só a Inglaterra e EE.UU., agora xorde unha xeración de músicos que combina esa ollada coa busca das raíces sonoras da súa terra
05 feb 2021 . Actualizado a las 10:20 h.Néboa quere facerse un oco co seu último disco, A realidade enganosa. Raso, a promotora que os impulsa, persigue o gancho promocional definitivo. Di: «Reconstrúen o son do novo pop galego». Tamén que «proxectan un código absolutamente singular no ecosistema europeo». Lonxe de obviar influencias para non xogar aos parecidos, exponas claras apuntando que beben por igual de Radiohead como de Milladoiro. Si, unha das bandas totémicas do rock anglosaxón xunto co baluarte da tradición galega.
Unha ligazón así resultaba insólita ata hai ben pouco. Pero nos últimos anos aparecen constantemente matrimonios desta singular natureza. Hai quizá unha escena? «Non sei se a hai, pero si que é certo que o pop acabou comprendendo que se quere ter unha entidade forte e algo que achegar ao discurso internacional ten que ollar para si mesmo», sinala Lucas de Centi, integrante desta formación de Catoira. O músico, procedente das bandas de música, cultivado no estudo do jazz e fan de Piratas ou Golpes Bajos, ten clara a súa posición: «Facer pop non consiste só en imitar o patrón anglosaxón, senón en facer música popular».
Procedentes da mesma localidade na que xurdiu Faíscas do Xiabre, o precedente de Milladoiro, Néboa non son os únicos de alí que se poden adscribir a esta liña argumental. O seu veciño Alejandro Guillán tamén xirou os devanceiros da música galega con Baiuca. Tras deixar atrás proxectos como Alex Casanova, que podía conectar con Pet Shop Boys ou Tino Casal, agora mestura electrónica e tradición. Algúns empregaron a etiqueta folktrónica para describir o seu debut, Solpor (2018). Neste caso hai moito de volta á orixe. «Eu tocaba a gaita de pequeno e escoitei moitos discos de folk, pero non era algo que me interesase. Aos 25 volvín explorar todo iso, pero dende un toque persoal co que poder sentir cousas», explica.
O impulso do cambio chegou desde Latinoamérica. «Empecei a atopar a produtores que buscaban nas súas raíces e empecei a explorar na miña propia identidade», lembra. Sabía a viaxe musical que quería emprender, pero considerou necesario un traballo previo: «Quixen revisar todo o que se facía para ver se había algo. Hai cousas, pero coas que non me sinto identificado. A electrónica é un campo moi amplo. Non podes pensar que, por relacionar electrónica e música tradicional, vai ser todo igual. Moitas veces fálase de Mercedes Peón como un referente en electrónica e, obviamente, o é». Baiuca, que na súa formación expandida para directo vai con cantareiras, foi un éxito total. No 2020 tiña prevista unha xira asiática e europea, frustrada polo coronavirus.
Outro artista que goza neste momento de especial relevancia e O Chicho do Funk. Funciona en Santiago, milita en Boyanka Kostova e impulsa o seu proxecto persoal Ortiga. «Son fillo de meu tempo e é normal querer saber de onde vimos, pero a verdade é que no meu non hai un punto de vista intelectual ni teórico», puntualiza. «Fágoo porque considero que teño mais conexión cunha señora da Fonsagrada que con Bad Bunny», resume.
Esa mirada atrás súa é intermitente. Recentemente, estreaban Muiñeira de interior con Boyanka Kostova: «Saíu estando o meu compi e mais eu facendo o de sempre. Dis "Buah tío, como molaba samplear a Millladoiro". E xa está. Somos así de simples». Acaba de gravar un tema co asturiano Rodrigo Cuevas, un referente dos renovadores da tradición peninsular. «El ten una implicación total no seu discurso a ese nivel. O meu é un rollo máis espontáneo», resume.
Evolución en paralelo
Hai conexión co que acontece no resto de España, onde proliferan dende hai anos moitos redescubridores. Los Planetas xuntando indie-rock con flamenco, Los Hermanos Cubero enlazando el folk-rock americano e a xota castelá ou El Guincho revisando, vía electrónica, o folclore canario. A ninguén se lle escapa que a gran estrela pop actual, Rosalía, fixo co seu disco El mal querer (2018) un movemento definitivo e influínte de inmersión nas músicas de raíz dende a modernidade. «Rosalía desbloqueou moitos clixés que tiña na cabeza», dicía a luguesa Laura LaMontagne a este xornal en xuño do 2020. A súa proposta, un pop electrónico con miras ao folk capaz de chegar ás cantigas de Martín Códax coas bases hip-hop do seu socio Pico Amperio, supón unha xoia na última música galega. «Supoño que hai unha ansia de contar algunha historia a través desa linguaxe tan crúa que teñen as cantigas», xustificaba.
A mística levou a Moura a empaparse dos sons da terra. Os seus integrantes viñan de ámbitos como o rock progresivo, o garaxe ou o stoner, cantando en inglés. Tiveron unha proposta: adaptar A Ronda das Mafarricas do portugués Zaca Afonso. «Vimos que aí estaba o camiño», apunta o coruñés Diego Veiga, vocalista da formación que no 2020 lanzou o seu disco homónimo. «Ás veces tes as cousas ao teu lado, pero non te das conta», admite. Considera que «imprimir na túa música algo autóctono dá unha dose de honestidade». A psicodelia dáse a man co folk e as guitarra eléctricas coas pandeiretas.
Eles defínense na súa páxina de bandcamp como «un aquelarre de brétema psiquedélica progresiva con raigame folk e mitoloxía galaica empregando o galego como voz ritual comunal»
A orixe roqueira repítese en Lume. O ferrolán Eloy Platas militaba no ruidismo de Propaganda 3. O descubrimento de Hedningarna, grupo sueco que mestura o folk escandinavo con techno, fixo pulsar unha tecla no seu interior: «Comecei a ver a conexión entre presente e pasado como algo vangardista». No 2016 arranca Lume. «Quería facer a música máis propia posible e auténtica —describe—. A verdade é que estaba farto da influencia anglosaxona. Mirar atrás e empezar a interpretar as cancións que me cantaba a miña avoa foi todo un revulsivo». Revisadas polo noise e outras músicas de carácter experimental, as pezas pódense escoitar en Faino ti mesmo (2019).
A sorpresa de Caxade
No ano 2014, actuaba na praza da Quintana de Santiago o grupo Belle & Sebastian. Caxade exercía de previo. Ía en total consonancia coa estética dos escoceses, símbolos do indie. Pero, ao tempo, tratábase unha proposta enraizada no seu territorio. Caxade só podía xurdir en Galicia. Posuía unha identidade local da que carecían a maioría das bandas indies da terra nese tempo. Aquela proposta, entón illada, xa non o é tanto hoxe en día. «Eu creo que non é tanto volver ao folk, senón ás músicas de raíz», sinala Alonso Caxade, que leva dous discos editados —A dança das moscas (2013) e E isto é o amor (2016)— e outro á vista.
O músico non descubriu o tradicional dende o pop/rock, senón que partiu dende alí. «Cando empecei, tiña claro que ía ter esa conexión», sostén. Atopouna nas bandas de música populares. «Para nós esas bandas son unha icona pop total. Pode equivaler ao que hoxe en día, para o bo ou para o malo, significa a verbena galega. Ese tipo de arranxo de trompeta e bombardino conecta co pasado. Sen eu facer un proxecto folk, nin empregar zanfona, gaita ou frauta, recorda a algo con esencia galega, pero non definida». A iso sumou unhas harmonías «universais», que igual «lembraban a algúns a Yann Tiersen», pero que «as podías encontrar no house».
Cabe recordar que entre o 2005 e o 2010 funcionou en Santiago Fanny + Alexander, cunha fórmula de indietrónica mirando ao folk e poetas como Manuel Antonio, na que se podían ver intencións que hoxe resultan máis comúns. Tamén débese apuntar Cantares (2017), o disco dos vigueses Eladio y los Seres Queridos revisando cancións de Celso Emilio Batallán, Andrés do Barro, Emilio Cao, Fuxan os Ventos. «Aquilo foi unha especie de declaración de amor. Un disco que fixen na casa para regalarllo ao meu pai no Nadal», recorda Eladio Santos.
Nos últimos días, Os Amigos dos Músicos presentaban Non pare a festa, unha canción baseada no entroido. Ese é o lugar ao que lles levou a decisión de emprender este proxecto en galego. «Non hai un planeamento estratéxico, pero o emprego do galego lévanos a esa tradición», asegura Arcadio Novoa, guitarra do grupo que gañou o galardón ao mellor álbum en galego nos Premios da Música Independente 2020. «Pode ser que haxa unha especie de madurez na aproximación popular á música, na que nos sentimos chamados a saber dende onde estamos facendo as cancións —reflexiona—. Esa perspectiva leva a que si, esta moi guai imitar aos modelos do rock n' roll anglosaxón que te marcaron, pero dalgunha maneira sentes que hai a necesidade de tomar en serio onde estás. Iso lévate a mirar a túa tradición cultural».