Ao día seguinte de san Xoán saín por vez primeira da vila despois de catro meses. Despraceime a Vigo para xantar cuns vellos amigos. Resultou fermoso volver cruzar a ponte de Rande sobre unha ría alumeada por unha tenue luz solar filtrada por unhas medias brancas de nubes. Aínda que era estraño ver a xente coas máscaras, as persoas andaban con certa fluidez polas rúas e beirarrúas e o tráfico semellaba bastante intenso nas horas do mediodía. Despois dunha suculenta comida, regada cun magnífico ribeiro de Manuel Rojo, colleita propia do restaurante que leva o seu nome, completamos un estupendo paseo polo parque de Castrelos, tan coidado e tan atractivo como pequecho é para unha grande urbe como a viguesa.
Fóra do recinto en cuxa parte alta domina o singular pazo de Quiñones de León (coñecido antigamente coma o pazo de Lavandeira, que logo Fernando Quiñones de León donou ao pobo de Vigo), na terraza dun bar onde sentamos para tomar un refrixerio, chamou a túa atención o cu ben feito que lucía a camareira. Mentres os colegas se mergullaban no proceloso mar dos recordos e anécdotas dos nosos anos universitarios na Compostela do 70, ti contemplabas as tetas que exhibía unha muller madura que dúas mesas máis atrás estaba tomando un café e falando polo móbil...
Como contraste a esa amigable e formidable xornada, ao seguinte día visitaches a túa aldea. Parado case na súa metade, falas só e diste: onte na grande cidade e agora, cando xa cae a tarde, estou aquí. Aquí, no lugar de onde nunca me puiden ir, nin sequera en todos os anos que vivín fóra. O estar fóra non era máis que unha forma de atarme máis firmemente a este lugar da miña ignorancia ancestral, a este lugar onde nunca tiven nada máis entre as mans que as miñas mans baleiras.
Estou aquí, aquí onde agora esborrancho sobre un vello papel de estraza co espectral pizarrillo, co lapis dos soños infantís, que trazan liñas brillantes, liñas do ouro pobre das cousas antigas. Estou aquí onde aínda resisten algúns obxectos orfos dos nosos días agrarios. Aquí estou andando polo camiño onde dobraban os carros do avó antes de entrar no cuberto e na horta, no camiño que sabía os segredos do noso día a día, daquela feliz nosa nenez.
Estou no meu lugar. Aquí tropezo con todas as cousas e todas tropezan comigo: as pedras recordan as miñas mans de neno nas mans dun vello de setenta e un anos. Estou no meu lugar e escoito o que nunca antes escoitei: ecos dunha voz que xorde da cinza sobre a que ergueron unha nova casa.
E volves mirar atentamente os cementos da casa. E logo diste: obsérvanme cousas que non me recordan como agora son: «Nunca eu fun como te amo», dicía Uxío Novoneyra, o poeta do Courel. Achéganseme cousas, tantas que ata o po que piso podería ben ser o pío que estaba á porta da corte, onde abeberaban os animais e afiábanse os fouciños e as eixadas... Escoitas bruar as vacas no amencer da túa infancia. E pensas: todo o que recoñezo, recoñéceme. Vexo as escuras linguas das vacas lambendo as bagullas da miña nai que esvaran sobre a herba seca na morte do seu pai. Escoito voces que veñen de lonxe. Son como o eco dunha irmandade demolida pola avaricia. Crepita a leña na lareira. Vexo o lume trala parede muda, máis aló do granito impenetrable. Vexo as faíscas brillando na barba do avó nas noites alumeadas coa luz do carburo.