Como ben sabedes, compañeiros!, un era coñecido como o irmán de Bocatorta. Si. Era o irmán máis novo daquel armario cadrado que durmía cun ollo aberto, o que lle deixou así e sen visión a mesma meninxite que lle torceu a boca. Mais tamén influíu o cal que, sen querer e xogando, lle botou na cavidade ocular a Carmona. Serían mozos?, pregunta unha voz interior. Iso era o de menos, o certo é que el e túa irmá Eugenia foron os que te levaron á igrexa de Abanqueiro para que te bautizaran, lembrouche outra voz interior. Máis en serio, meus colegas da infancia, dígovos que a escena máis nítida que garda o cofre da miña memoria daquela época é a da morte do avó Benigno: non lembraba ter visto antes a miña nai chorar tan desconsolada. O avó morreu no inverno e xa estaba viúvo cando finou, mais non tiña rexistrado no meu libro dos recordos o día que falecera a avoa Estrella.
Este monólogo desenvólvese mentres estou parado diante da casa deles, nun intre no que a aldea estaba envolta nunha especie de gasa gris que filtraba a tenue luz da tarde. Regresaba para a nosa vila. Rexeitei a estrada e entrei no camiño das Bouciñas. Pareime cerca da fonte dos Fríos. Rememorei os días nos que andabamos polos barrancos a coller estalotes, ou camiñabamos entre as leiras e as brañas, aquelas brañas dos Laguchos que todas as primaveras bordeaban os lirios silvestres, e que agora fican ateigadas de salgueiros, ameneiros e algúns bieiteiros, e ás cales xa ninguén lles vai botar auga.
Un pouco máis tarde atravesei os prados de debaixo de Faldexín. Había unha vaca pardobranca atada a unha estaca na que, naqueles tempos, era a finca dos curmáns do noso pai. Cando cheguei ao fondo, levei unha enorme decepción: onde antes estaba o manancial das Fontaíñas, agora só se vían silvas e árbores que tapan o lavadoiro ao que alimentaba, así como a boa parte das brañas dos arredores. Por debaixo das silveiras corría auga limpa e cristalina polo antigo regueiro. Continuei cara Brión observando a contorna completamente cambiada e os brañais abandonados. E de súpeto, lembrei que unha vez na praia de Mañóns coñecera a un tipo fornido de Graso que, curiosamente, lle chamaban Juan das Brañas.
Anos máis tarde volvín oír falar del, cando lle escoitei a Caamaño, o do bar Farmassia, contar que aquel home de Graso, cando estaba embarcado, nunha escala que fixo o barco en Las Palmas e estando sentado nun banco do porto, achegáronselle tres raparigos, sacaron unha navalla e pedíronlle a carteira. Entón Juan das Brañas, sen inmutarse, díxolles: «Pero homes, vamos ver, ¿queréis atracarme? Pero no os dais cuenta de que andamos todos a lo mesmo!». Acabaron amigos e fumaron xuntos un porro para selar a súa amizade.
Entrei na aldea por onde está a eira e o hórreo dos Torrado, tamén desartellados. Lembrei que os do Souto gardabamos boa relación cos de Brión. Coincidiamos na encrucillada de Vista Alegre cando iamos para a escola. Se algunha vez trababamos unha batalla a pedradas, axiña nos reconciliabamos, sobre todo cando viña a tempada das cereixas.
Cando acadei o corazón da poboación, onde antes estaban o estanco e taberna, topeime coa filla máis nova dos donos. Estaba coa netiña. Saudámonos. Entón volveu esa voz insidiosa que reside na miña cachola: «Aínda se conserva ben, non che parece?». Nada contestei. Mais outra voz máis conciliadora comentou: «Un curmán teu andou un tempo a facerlle as beiras. Era moita muller para un apoucado coma el, non cres?». Gardei silencio. E ao pouco tempo empezaron a caer unhas pingueiras desde un ceo que se cubrira de escuras nubes. E recordei o que dicía Gabriele D'Annunzio: «Llueve sobre nuestros rostros silvestres».