La noche en la que mataron a trece vecinos de Cedeira: «Unha masacre»

Patricia Hermida Torrente
Patricia Hermida CEDEIRA / LA VOZ

CEDEIRA

Conservera La Fama en Cedeira, en 1929 que después se convirtió en campo de concentración donde se hacinaron más de 700 presos
Conservera La Fama en Cedeira, en 1929 que después se convirtió en campo de concentración donde se hacinaron más de 700 presos Archivo Asociación Cultural Memoria Histórica Democrática

Las Xornadas da Memoria recuerdan este fin de semana a los represaliados del franquismo, con 44 asesinados locales y un campo de concentración con 724 presos en la conservera

07 dic 2023 . Actualizado a las 00:27 h.

En noviembre de 1937, llegaban al campo de concentración de Cedeira los primeros republicanos capturados cuando trataban de exiliarse a Francia en pequeños pesqueros. Procedían del frente asturiano, que acababa de desplomarse mientras la Guerra Civil destrozaba el país. Y se encontraban con un pueblo de la costa de Ferrolterra desolado por continuos asesinatos desde el verano del 36. La represión ya se había llevado por delante a los concejales de la corporación. El 18 de diciembre de 1936, trece cedeireses fueron fusilados en San Felipe. La mayoría de ellos eran miembros de la gestora formada para el ayuntamiento, en los últimos días de la II República. Como el trece daba mala suerte, también fue fusilado un vecino de Cabanas para llegar al catorce.

Sobre esas atrocidades hablarán las Xornadas da Memoria, que organiza este fin de semana la Asociación Sociocultural Memoria Histórica Democrática con apoyo del Concello. José Luis Vergara, miembro de esta entidad y alcalde de Cedeira entre 2007 y 2011, indica que «levamos anos retomando esta memoria histórica, nun municipio onde houbo máis de cen represaliados do franquismo (a maiores dos 44 asasinados) entre cárcere, multas e persecucións». Destaca que episodios como los trece asesinatos de cedeireses en un solo día en el castillo ferrolano de San Felipe fueron «unha masacre, unha brutalidade, o silencio fainos cómplices e os mortos merecen unha reparación».

Ya el viernes, el historiador Enrique Barrera celebra a las 19.00 horas en la sala Áncora el coloquio O silencio cómplice a partir de su libro Cedeira. O prezo da liberdade 1921-1942. ¿Por qué hubo tanta represión en esta zona? Barrera apunta que «podemos falar da presencia do cabo Torres da Garda Civil, pero tamén en Cedeira había unha cultura da delación e unha irmandade da sangue polo que moita xente participou en dita represión... cando se expande a responsabilidade, parece que tamén desaparece, como aconteceu en Alemania».

Procesión de la Patrona en Cedeira, en 1933
Procesión de la Patrona en Cedeira, en 1933 Asociación Sociocultural Memoria Histórica Democrática

De aquellos días aciagos quedan historias como la del campo creado donde antes se alzaba la conservera La Fama. El bando sublevado se la arrebató al propietario Antonio López de la Ballina para meter allí a 724 presos, muchos de ellos asturianos. Según Vergara, «foi un campo de concentración, aquí se fixeron actos de memoria co recordado presidente de Asturias, Vicente Álvarez Areces». Para Barrera, «foi un campo de tránsito pensado para presos asturianos, en moi malas condicións que funcionou entre outubro de 1937 e xuño de 1938». Los fusilamientos se hacían en San Felipe, muchos fueron tirados en las cunetas. Catorce aparecieron en una fosa común en el cementerio de Serantes, seis en otra fosa de Ribeiras do Sor (Mañón).

El sábado a las 12.00 se inaugura en la Canteira de Purrido una placa en memoria de los escapados. Y el domingo a las 11.00 se presenta un planel explicativo en la Praza 18 de Decembro, seguido de un monólogo en el auditorio de Carlos Labraña: Mambrú volveu da guerra (Premio SGAE de Teatro Infantil con claros guiños a esa historia de Cedeira).

«Os fillos do alcalde asasinado no 36 eran obrigados a comer nas casas dos seus delatores»

Considera Enrique Barrera que «o primeiro gran consello de guerra celebrado en Cedeira contra a xestora do Frente Popular marcou a tendencia, había unha xestora a cargo do concello e todos foron fusilados ou paseados». El 18 de diciembre de 1936 son fusilados en San Felipe 13 cedeireses, entre ellos el alcalde Manuel Fernández y su hijo Ginés. Poco después, otros 18 cedeireses serían paseados (ejecutados sin juicio).

Homenaje a los represaliados por el franquismo, en la plaza da Revolta, en 2017 con la presencia de Curro, hijo del asesinado alcalde Manuel Fernández
Homenaje a los represaliados por el franquismo, en la plaza da Revolta, en 2017 con la presencia de Curro, hijo del asesinado alcalde Manuel Fernández JOSE PARDO

Cuenta Vergara, cuyo tío abuelo José Vergara también fue asesinado, que «en Cedeira foron determinantes os púlpitos terroríficos con párrocos sinalando aos desafectos do réxime». Añade que «tal e como se le no libro de Barrera nesta vila había unha gran conciencia social antes da Guerra Civil, cun proletariado incipiente en fábricas de salazón». Do gran afán cultural recorda que «a parroquia de Santalla tiña unha escolar montada polos veciños».

De los episodios más dramáticos, destaca Vergara, «que os fillos do alcalde asasinado eran obrigados a ir a comer polas casas dos denunciantes, dos delatores do seu pai, ese sufrimento permanente que padeceu Curro Fernández (un dos fillos que aparece na foto nunha homenaxe) era horrible»