A primeira saeta que oín cantoulla a señora Tea desde o balcón da casa á Virxe das Angustias, patroa do noso barrio, nunha procesión de Semana Santa. Eu tería cinco ou seis anos e pregunteille a miña nai se a señora Tea cantaba ben e respondeume un «Que vai cantar!» enérxico; pero non era de fiar, que non simpatizaba con ela porque durante a Guerra sempre que o bando nacional conquistaba unha praza e a xente de dereitas se botaba á rúa a celebralo, miña nai, co home preso e dous fillos que atender, pechaba portas e xanelas, e a señora Tea mofábase: «¡Mirad cómo rabian las rojas!». Cando cantou a saeta, xa se saudaban cortesmente, pero miña nai levaba outra procesión por dentro.
A min gústanme as saetas e entendo a emoción dos crentes cando os saeteiros creban a voz nun salouco. E fago meus os versos de Manuel Machado: «y en ella una voz —¡saeta!—/ canta o llora, que es lo mismo». O seu irmán Antonio pedía unha escaleira para desencravar o Cristo e ver «al que anduvo en la mar»; pero a devoción cristiá deixou de ser gozosa na Idade Media, cando a peste causou enorme mortaldade e a Igrexa enfatizou a paixón e morte de Xesús máis que a resurrección. O franciscano bretón Olivier Maillard, famoso no século XIV polos sermóns de Pascua, afirmaba que Xesús recibira 5.475 trallazos. Cumpría sufrir con el e apareceron os flaxelantes. San Vicente Ferrer predicaba cun séquito que rompía o lombo, e os templos enchéronse de Cristos arrepiantes, mesmo con pel, uñas, dentes e pelo postizos. E aí seguimos, nunha exaltación da Cruz que atrae tanto a crentes como a turistas.
A mantilla de encaixe sobre peita de carei puxéraa de moda Isabel II e deixou de usarse cando foi ao exilio. Porén, a duquesa de Sesto e outras aristócratas madrileñas que non aceptaban como reis a Amadeo de Saboya e María Victoria dal Pozzo acordaron mostrar publicamente o seu apoio ao futuro Alfonso XII lucindo a españolísima mantilla no deambular de cada tarde, en carroza e coas mellores galas, polo Paseo del Prado. O desprezo repetiuse tres días en marzo de 1871, pero os ministros Ruiz Zorrilla e Sagasta contrataron un empresario de espectáculos que asistiu ao Paseo con tres carrozas e varias prostitutas moi coñecidas en Madrid, ataviadas con mantilla. Morreu o conto.
A mantilla española úsase cada vez menos, mesmo na Semana Santa. E síntoo porque me gusta e entre as imaxes da adolescencia que gardo na memoria está a de varias mozas ferrolás, «de familias ben», que volvían dos oficios de Xoves Santo en San Francisco pola rúa Real, vestidas de negro, zapato de medio tacón e mantilla. Rían e falaban como cotorras, pero estaban guapísimas.