O gobernador francés de Vigo, Jacobo Antonio Chalot, non semellaba un home malvado. Da súa correspondencia, bandos e informes, coñecemos que pensou sempre en pactar e que dictou disposicións permitindo a liberdade relixiosa, a de movementos e comercio, e que mesmo aceptou que a milicia conservase algunhas das súas armas, creando un corpo de policía entre os paisanos vigueses, para manter o orde. «Fronte ao que fixeron algúns mariscais e gobernadores franceses en España, que foron auténticos criminais, que fusilaron, secuestraron, violaron, saquearon e esmagaron aos seus administrados, Chalot foi un home comprensivo», dixo de o historiador francés Jean René Aymes, da Universidade da Sorbona, no recente congreso sobre a Reconquista.
Chalot non foi dos peores. Pero os seus homes non estiveron, nin de lonxe, á altura da súa humanidade. Nos dous meses de ocupación, cometeron en Vigo toda sorte de crimes, que alporizaron á poboación. De todos, o máis escandaloso foi o que se produciu na taberna de Xoana Rial, no corazón do Casco Vello, días antes da Reconquista.
O asasinato de tres paisanos, a mans de soldados franceses, o 20 de marzo, conmociona aos vigueses, e acende aínda máis os ánimos dos sublevados, que xuran retomar a vila e vingalos.
No Arquivo Xeral Militar de Segovia atopamos os documentos que nos narran o crime en toda a súa crueza, con testemuñas presenciais dos feitos e a investigación a cargo dun xuíz e dun médico forense. Por momentos, asistimos a unha sorte de serie "CSI", que muda Miami ou Las Vegas polo Berbés.
O proceso incóao José Ramón González Carvajal como rexedor decano. O resumo do caso é o seguinte: varios soldados franceses son acusados do asasinato de tres paisanos vigueses na taberna de Xoana Rial. Os mortos son Joaquín de Silva, viúvo, Antonio Salgado, ferreiro, e Juan Antonio Salgado, criado dun chocolateiro.
O primeiro testemuño é o da taberneira, Xoana Rial: «Os franceses entraron a beber viño, e naquel momento entraron tamén na taberna aqueles suxeitos: os franceses convidaron aos españois, e como un deles puxese a man sobre a boca do fusil dun daqueles, irritados estes, púxose un encarado á porta co fusil, o outro dentro, dicindo á que declara que non gritase nin chorase que non lle causaría dano; ao tempo aproximáronse outros moitos máis franceses que cos fusís, sabres e baionetas déronlles golpes e craváronos, sacándolles fora daquel punto».
A muller engade: «Leváronos arrastrando, rúa abaixo ata o cabo da Laxe, a enterralos na area da beira do mar».
Investigación
De contado pasan os feitos a coñecemento do gobernador da praza e decídese acudir a examinar o lugar do presunto enterramento. Acoden o comandante Limousin, o gobernador Chalot, o médico Tomás de Otero, o rexedor decano e o cirurxián, Francisco Julián Pérez. Emiten o seguinte informe: «Xunto ao cabo da Laxe, confinante á muralla da fortaleza e peirao dela, logo de baixamar púidose verificar entre once e doce de hoxe, día 21 de marzo, atopáronse os tres cadáveres enterrados boca abaixo na area, postas unhas pedras enriba do seus corpos coa demostración de que a mar non puidese sacalos daquela situación co seu fluxo e refluxo».
Os corpos estaban espidos. Joaquín Silva presentaba «unha ferida na cabeza situada no óso temporal esquerdo de figura redonda feita con bala, a cal atravesando o cerebro en toda a súa sustancia, tivo saída polo óso temporal dereito, a que consideran decididamente ser a causa da súa morte».
A Antonio Salgado «atopáronlle dúas feridas na parte anterior da cara de extensión de seis polgadas cada unha que interesaba ata a mandíbula superior e inferior dela, feitas con moita violencia e con sabre, e outra na cabeza sobre o óso petroso feita con bala».
A Juan Antonio Salgado «atópaselle cunha ferida na cabeza situada sobre o bordo superior do parietal dereito de extensión de tres polgadas, de figura triangular feita con baioneta (...) e unha dislocación da primeira vértebra do pescozo coa segunda, estrangulados todos os músculos desta parte, demostrando unha morte violenta por forca ou garrote dado con cordel».
A conmoción pública polo crime e as protestas do alcalde Vázquez Varela levan a Chalot a publicar unha proclama, na que se mostra arrepiado polo crime e promete xustiza contra os seus propios soldados: «21 de marzo de 1809. O corpo dos oficiais franceses están desgustados en extremo ante a desgraza que sucedeu onte á noite. Logo da información que os señores Gobernador e Comandante da praza tomaron, arrestaron aos reos e puxéronos no calabozo. Para dar unha proba dos sentimentos de dor que os acompañan reuníronse devanditos oficiais de orde do señor Gobernador e acordaron en dar un socorro de doce mil reais de vellón para as desgraciadas familias».
Pero Chalot, o mesmo ao que Arteche considera «de pouco alento», ten planeada unha intelixente estrataxema para non cumprir a súa palabra e evitar executar aos seus soldados, aos que esperaría a pena de morte. En primeiro lugar, ordena que se indemnice ás familias dos asasinados. Recursos ten en abundancia, pois eiquí está a caixa xeral dos exércitos. Logo, urde un plan maquiavélico.
Argucia
Ao día seguinte do crime, Chalot ordena a dous soldados franceses, que se aloxaban en casa do crego José Núñez, que enganen a este bo home -aínda que parvo ata a idiotez- para facerlle crer que queren desertar. Así, róganlle que, se coñece a algún dos sublevados, esténdalles unha nota para que, á súa saída, sexan ben recibidos polas tropas viguesas. José Núñez cre aos franceses e redacta unha sorte de salvoconducto, no que dá o nome dalgúns dos rebeldes. Nada máis saír da súa casa, os franceses preséntanse ante Chalot, quen acusa ao clérigo de traizón, encarcérao no castelo do Castro, e «vese na obriga» de condenalo á morte.
José Núñez, na cadea, reo de morte, envía unha carta ao alcalde Vázquez Varela relatando os feitos e presentando o acordo que lle propón Chalot: a súa vida pola dos tres soldados franceses que cometeron o asasinato na taberna de Xoana Rial.
Houbo reunión das autoridades viguesas e o troco foi aceptado. Os asasinos franceses quedan en liberdade, como tamén o clérigo José Núñez. A manobra de Chalot, ao que algúns historiadores pretendían «ancián e sen alento», foi de grande astucia. Pero os vigueses non esquecerán a aldraxe.