Vigo baixo a ocupación francesa

VIGO

08 feb 2009 . Actualizado a las 02:00 h.

Nos primeiros días de febreiro, Vigo non somentes é unha cidade ocupada, senón que se converte no bulicioso cuartel xeral do exército do Mariscal Soult, quen planifica desde aquí a súa entrada en Portugal, seguindo as instruccións de Napoleón. Sucesivamente, van chegando á vila tropas galas, que marchan logo sobre Tui e A Guarda, tomando posicións para cruzar o río Miño.

A Cuarta División Heudelet, unha das mellores de Soult, queda acuartelada en Vigo ata o 16 de febreiro. Noméase primeiro gobernador ao coronel Giardin; logo, ao xeneral Limoussin; e, para rematar, ao comandante Chalot, que estará ao mando ata a Reconquista.

A primeira decisión dos franceses é ratificar nos seus cargos a todos os rexedores vigueses, que en balde se presentan para dimitir, pois se lles ameaza cun «exemplar castigo» se abandonan as súas funcións. Se Girardin, o primeiro gobernador, non libera aos presos do castelo do Castro é porque xa o fixo antes Vázquez Varela, home de Dereito e que presume de xusto. Das celas saíran o anterior gobernador militar, Francisco de la Rocque, o anterior alcalde, José Antonio Alonso Cayro, o empresario Marcó del Pont e os comerciantes José Lapeyre e Pedro Armendáriz, aos que o pobo acusara de traidores, antes da chegada dos franceses, e que agora volven aos seus fogares.

Confirmados os cargos, a segunda decisión dos franceses foi a de requisar calquera arma que se atopase na vila, tanto intramuros como no veciño barrio do Areal. A tarefa foille encomendada ao gobernador Villavicencio, que sumou así un novo borrón no seu historial, a ollos do pobo. Cando, anos despois, ten que explicarse no Consello de Guerra que se lle forma, Villavicencio conta como procedeu á requisa, pero afirma que derivou algo de munición para entregala aos guerrilleiros fora de Vigo.

«Depositáronse na miña casa como Comandante de Armas todas as que tiñan os veciños da Poboación», escribe Villavicencio, «ao terceiro día de estar reunidas, fixéronse cargo delas os franceses, e no baluarte do cabo da Laxe procederon á súa queima; deixaron unha porción de balas de fusil a granel (...) e pediume D. Antonio Paz desta veciñanza sacar da citada «balería» para levala aos paisanos do cerco que carecían desta munición e (...) non tiven reparo en facilitarlle este auxilio a pesares dos riscos que eran consecuentes».

Villavicencio tenta exculparse tras a Reconquista e destaca os seus servizos aos sublevados. Mentres se requisan as armas e se asenta o novo poder, os vigueses son obrigados a xurar fidelidade ao rei Bonaparte. Os termos da capitulación da vila son, na súa letra, liberais cos habitantes, pois se respecta a relixión e aos seus ministros, a forma de vestir, os usos e costumes, a propiedade das persoas, e a entrada e saída dos paisanos, dándolles mesmo escolta se a precisan.

En Vigo aplícase a mesma resolución que os franceses publicaron tras a capitulación da Coruña, e que reza: «a todo empregado, deputado das cidades, ou calquera outro habitante, permíteselle saír da cidade coas súas equipaxes e mobles, concedéndolles para iso pasaporte e aínda escolta, se a piden; quedando as casas e propiedades de toda persoa ausente respectadas, ata que o seu dono tivese a ben volver. Concedemos amnistía xeral en nome de Xosé I, non menos que no do seu irmán e señor o emperador e rei, para todas as cidades, vilas e xurisdicións do reino, previo tamén o xuramento de fidelidade a Xosé». Este xuramento de fidelidade ao rei Xosé, do que fala a resolución, será prestado polos notables da cidade na casa do concello, utilizando a seguinte fórmula: «Eu xuro diante de Deus sobre a miña honra, e a miña Relixión, fidelidade e obediencia ao meu lexítimo soberano Don Josef Napoleón, Rei das Españas e das Indias, declarándome en adiante culpable do crime de lesa maxestade Divina e humana, se chego a quebrantar o meu xuramento».

A chegada de tropas francesas en gran número incrementa as molestias dos vigueses nas primeiras semanas de ocupación. Estrada Catoyra nárrao así: «Unha vez os franceses en posesión da praza, empezou a sufrir a veciñanza as molestias consecuentes a aloxamentos, as esixencias de impostos e contribucións, o saqueo de víveres, a incautación de armamento e municións; (...) albiscándose para os habitantes da heroica vila os días tristes da dominación estranxeira, o sufrimento de múltiples depredacións, a humillación ante o tirano; do mesmo xeito que sucedía no resto da provincia de Tui, e en todo o Reino de Galicia».

Soult distribúe ás súas tropas por toda a provincia, fixando o seu cuartel xeral en Vigo. O xeneral Merle ocupa A Guarda, Delaborde establécese en Salvaterra, Baiona recibe ao xeneral Franceschi, mentres o xeneral Lorges instálase en Porriño. Resulta obvio que a presenza de miles de soldados levará a terribles problemas de abastecemento.

José de Santiago y Gómez o describe na súa «Historia de Vigo», escrita hai un século: «Eran insoportables para a veciñanza de Vigo e os pobos de toda a comarca as cargas que lles impoñían cos aloxamentos das tropas francesas e subministracións de víveres para un exército de 52.000 homes que se chegaran a reunir».

Le Noble, que exercía o cargo de intendente de Soult, escribe nas súas «Memorias»: «O exército estaba sen cartos, sen aprovisionamentos, sen vestiarios, sen equipaxes. O persoal nin sequera chegaba ao completo dunha campaña ordinaria, cando en realidade era preciso o dobre para aproveitar os débiles recursos do país».

Hai problemas ata para a subministración de pan, pois non dan abasto os muíños da comarca para cocer dabondo para toda a tropa. Explícao Le Noble, que asegura que os muíños «están na infancia do desenvolvemento, non poden moer cada un máis que ao redor de catro quintais por 24 horas, isto é, que para os 375 quintais que o exército consumía por día, esixía o emprego de noventa moas».Esta situación de penurias dará orixe, curiosamente, ao famoso «pan de Porriño». Leandro Diz Rei, en «Recordos Porriñeses», di: «no barrio de Aloques, existía polo ano 1788 unha casiña de planta baixa, construída por un tal Represas, dedicada á elaboración do pan. No ano 1809 este forno foi ocupado pola chusma de Dupont, que se dedicou a elaborar o «Pan de Munición» «que había de abastecer aos seus homes (...) Máis tarde, á beira deste forno foron instalándose outros, e moi pronto o barrio de Aloques converteuse nunha gran panadería». A bola de Porriño, de fama en toda Galicia, naceu pois das urxencias do exército de Napoleón por saciar a fame dos seus soldados.