Un libro coa capa marrón. Un libro que a mestra levaba na man unha desas tardes de modorra na escola. Unha desas tardes que pasabamos asexando pola fiestra, matinando a que iamos xogar despois, contando as pesetas que levabamos nos petos para saber cantas lambonadas podiamos mercar na tendiña do outro lado da rúa. A mestra sentou. Díxonos que non iamos usar o libro de Lingua Galega. Ese cheo de suxeitos e predicados, verbos con alternancia vocálica, isoglosas e pronomes átonos. Iamos usar o libro de capa marrón. Calamos, desconfiando se o libro de capa marrón ía ser aínda peor que aturar o que viña dentro do de Lingua Galega. Abriuno mentres nos remexiamos nos pupitres. E comezou: «Eu son...» Era Balbino. E despois Manolito. E a tía Carme. E o tío Braulio, que morreu debaixo do carro e por iso non se podía ir á festa e a Balbino coséronlle botóns escuros na camisa. E Miguel, que marchou a América e que prometera escribir unha carta. E Celia, que servía nunha casa. E o xudío. Cada tarde, a mestra debullaba aos poucos o caderno daquel neno labrego. Un capítulo cada día. E Balbino amosábanos a aquel fato de rapaces de cidade un universo enteiro. O seu universo. O dos nosos avós, que viviran na Galicia de posguerra. O dos tíos que nos miraban con ollos baleiros dende as fotos, os que un día, antes de nacer nós, moito antes de nacer nós, colleron o coche de liña, e despois un barco, e andaron os camiños todos do mar para gañar o pan en Buenos Aires ou Caracas. Non eramos nenos de aldea. Pero entendiamos ben o que nos contaba aquel neno labrego. A hipocrisía. O amor. A amizade. A inxustiza. E as ganas de tirar unha pedra que tamén nos proían (que aínda nos proen) ás veces. Marchou o xornaleiro da palabra. Marchou quen lle deu voz a aquel Balbino que nos aprendeu tanto a aquel fato de rapaces de cidade. Marchou Xosé Neira Vilas, un rapaz de aldea. E Galicia enteira cose botóns escuros na camisa.