A s teorías clásicas do suicidio enxergaron as relacións entre a crise e o suicidio de xeito precoz. O propio Durkheim, o pai da socioloxía e o primeiro estudoso científico do suicidio, propuxo que as situacións de cambio social rápido, produtoras de anomia, aumentaban o risco suicida. No mesmo senso e de especial aplicación á actualidade é o estudo de Sainsbury (1971) sobre o suicidio en Londres, quen sinalaba que o risco aumentaba especialmente cando había un cambio de nivel social cara á baixa e cando este cambio era repentino, exactamente o que ten sucedido no noso país.
O aumento do desemprego na Gran Depresión conlevou un aumento dos suicidios nos homes en Gran Bretaña, do mesmo xeito que a creba de bancos en EE.?UU. no mesmo período relacionouse cun aumento da mortalidade por suicidio (Stuckler e cols., 2012).
Noutras latitudes ben distantes, na crise económica do surleste asiático da década dos 90, o número de suicidios atribuíbles á crise en Hong Kong, Xapón e Corea estimouse en perto de 10.000 mortes (Chang e cols., 2009), e máis achegado a nós, en Grecia o suicidio subiu no 2009 un 17 % en relación co 2007, mentres que datos non oficiais citados no Parlamento grego falaban dun aumento no 2010 con respecto ao 2009 dun 25 %. O Ministerio de Saúde grego informaba que no 2011 no primeiro trimestre produciuse un aumento do 40 % con respecto ao mesmo período do 2010 (Kentikelenis e cols., 2011). Grecia era, xunto con España e Portugal, un dos países de Europa con menor taxa de suicidios antes da crise.
É sabido que o desemprego multiplica por dous ou por tres o risco suicida, incluso naqueles que están libres de enfermidade mental, nos que o risco aumenta ata nun 70 % (Gunnell e cols., 2009). A relación entre desemprego e mortalidade está ben descrita na literatura e un estudo estatístico que modeliza esta relación a nivel paneuropeo acha que un aumento do desemprego nun ano que supere o 3 % provocaría un 4 % máis de mortes por suicidio e un 28 % máis de mortes por alcoholismo, sempre expresado como aumento con respecto á taxa previa de cada país (Stuckler e cols., 2009).
Todavía non temos datos sobre España, pero sabendo que noutros países, ou noutras crises previas, produciuse un incremento evidente, e que epidemioloxicamente as situacións de desemprego e de falta de saídas conlevan un incremento de depresión e consumo de alcohol, e un incremento nas rupturas ou crises de parella, tres dos factores máis podentes cara o incremento do risco suicida. Dadas pois estas circunstancias, non parece aventurado supoñer que a nosa poboación vaise comportar de xeito análogo ás do resto do mundo e que as taxas de suicidio, especialmente nos homes, aumentarán, aínda que os lazos familiares e sociais funcionen máis que noutras latitudes coma áncoras protectoras perante esta marea silandeira.
De feito un estudo recente (Gili e cols., 2012) indica que comparando o ano 2006 co 2010, nunha enquisa realizada a uns 7.000 pacientes de atención primaria, a prevalencia de depresión aumentou en España nun 19,4 %, a ansiedade nun 8,4 % e a dependencia alcohólica nun 4,6 % e que, independentemente do risco de desemprego, o risco de depresión maior aumentaba de xeito significativo cando había dificultades de pago das hipotecas e tamén nos desafiuzamentos.
A pesar de todo este escuro panorama, cómpre salientar que circunstancias similares se viviron noutros países e que naqueles nos que as políticas de protección se mantiveron, como Finlandia ou Suecia, o impacto das crises foi menor (Gunnell e cols., 2009). Nos Estados Unidos, por exemplo, a nivel histórico unha das variables máis influíntes cara á predición do risco suicida entre estados, unha vez controlada a renda per cápita e o índice de divorcios, é o gasto social per cápita, aumentado o risco suicida naqueles estados onde o gasto social era máis reducido (Zimmerman, 1995).
Por todo isto, nun recente artigo da revista da World Psychiatric Association (Wahlbeck & McDaid, 2012) recórdase que as medidas de protección social en xeral, e particularmente os servizos de saúde mental a nivel comunitario, os programas de búsqueda activa de emprego, de apoio ás familias e de conciliación familiar, de control do consumo de alcohol e os programas de alivio ou xestión das débedas son a pedra angular do éxito nas políticas de saúde mental nos momentos de crise económica.