Manuel Rivas: «A linguaxe da terra tamén é a da poesía porque vai contra a falsidade»
CULTURA
A natureza, tamén a humana, ocupa a cerna do novo poemario de Rivas
13 mar 2019 . Actualizado a las 15:29 h.De cativo, Manuel Rivas (A Coruña, 1957) frecuentaba unha tenda cunha báscula na que se podía ler «Toledo-Ohio». O Rivas neno cría que o topónimo norteamericano era en realidade a parroquia canguesa de O Hío. «Pensaba que onde está o cruceiro tamén fabricaban as básculas», lembra cun sorriso. Aquel aparello de pesar loce agora na capa do novo poemario do escritor, A boca da terra (Xerais), e nel nace unha uceira, metáfora visual duns versos que falan da natureza no seu sentido máis amplo.
-O seu discurso de ingreso na RAG titulábase «A boca da literatura», da que dicía que por ela falaba «o máis estraño». ¿Que fala pola boca da terra?
-Penso que tanto a boca da terra como a boca da literatura teñen en común que fala o segredo. Hai neste caso -a coincidencia é voluntaria- a intención de asemellar ambas as dúas bocas. Fala o segredo porque a linguaxe da terra penso que tamén é a da poesía, dalgún xeito, porque aquilo que un pode escoitar da terra sempre é o que vai contra a falsidade e a pon en cuestión. É a linguaxe ecolóxica a que salva as palabras da súa vaidade, do baleiro, sálvaas da banalidade do efémero. Dalgunha forma aquilo que procede da terra vén do ventre do tempo.
-Nun poema seu de hai anos escribiu: «De falar, falarei coa terra». ¿É un diálogo seu con ela o que continúa neste libro?
-Si, aquí o que hai é moita escoita. Ese poema é de Mohicania, que para min forma parte dunha obra con forma de círculos concéntricos. O círculo de A boca da terra -a boca tamén é circular- é como outro círculo máis nese petróglifo, unha boca que se abre. Tamén inclúe outro rexistro, xa que unha parte do poemario son haikus insurxentes. É unha terra que tamén expresa insurxencia. A insurxencia ten unha dimensión de palabra indómita, pero tamén o insurxente é poñerse en pé: son palabras que saen, que se amosan a través da linguaxe unha dimensión escondida da terra.
-Ás veces esquecemos que a natureza tamén inclúe a dimensión humana. O libro busca tamén esas pegadas...
-A visión da natureza non é tampouco unha visión convencional, entendendo por iso o que non é humano. Ao contrario, aquí intégrase, forma parte da natureza, mesmo ten un sentido simbólico esa báscula de Ohio na que nace a uceira. A báscula semella un animal tamén. Na natureza de A boca da terra todo é natureza, mesmo aquilo que pode causarlle dano, mesmo a maquinaria pesada. Iso que dicía Otero Pedrayo, «tede conta da maquinaria pesada» no seu aviso profético cando secaron a lagoa de Antela [ri]. Dentro da historia do crime habería que incluír o maltrato, a violencia catastral. Vivimos na contradición do feitizo e ao mesmo tempo moi esgazados, e a proba é a situación dramática na que a temos situado. Nestes tempos en que hai dramas, pero parece que só os dramas son humanos, estamos asistindo a un drama común: estou a falar do que se chama cambio climático, que para min é un termo neutro, moi brando para o que está a pasar. O que estamos a vivir é unha guerra contra a natureza.
-Hai pouco o escritor inglés Robert Macfarlane chamou a atención sobre o feito de que o dicionario Oxford Junior quitou palabras como landra ou correola e incluíu módem ou banda ancha. Unha expulsión da natureza.
-É moi significativo, por exemplo, que unha palabra galega con tanto simbolismo como é vagalume, para a que temos moitos sinónimos, nomea algo que practicamente xa non existe. Iso que anunciou no seu tempo Pasolini en Italia que foi a extinción dos vagalumes -el falaba no eido simbólico, aquilo que dá luz na escuridade, tamén no sentido cultural-, agora tamén poderiamos falar en Galicia da extinción dos vagalumes. Non sei se podemos evitar a extinción. Se, como dicía Pimentel, a poesía é o maior milagre do mundo, con esa idea de salvar as palabras, a intencionalidade de salvalas do baleiro, o nomear tamén ten un xeito de esconxuro.
-¿A poesía é levantar acta das nosas vidas, do que nos rodea?
-Antes falabamos de que a natureza en Galicia está humanizada, intervida. O ser humano tamén está intervido, vivimos entre as pedras e tamén temos algo de pedra, ¿non? De feito as primeiras escritas están nas pedras. Noutros lados falamos de arte rupestre, aquí o primeiro soporte da escrita foi o granito. Pero tamén é certo que hai unha relación, hai un país e unha natureza a que boto man dun verso de Camões, que contén moito enigma, que é «Aínda hai muita terra que se esconde». Penso que no tempo de hoxe aínda sigue sendo así, malia que exista Google Maps. Hai moito que se lle esconde a Google Maps, que non se ve. Nós tamén na nosa relación escondemos, e o interesante é cando non se nos ve, mesmo como pobo, digamos.
-¿E o Día de Galicia que clase de poema lle inspiraría?
-Necesitamos que este tipo de días sexan moito para os vivos e para os que virán. Hai quizais demasiada celebración do pasado e creo que necesitamos que sexan días para vivos. Precisamos un día de descuberta, fronte á idea de autoafirmación. Afirmados xa estamos. Sería un bo día para ver se atopamos por aí un vagalume. Ou unha palabra nova. O outro día atopei unha: ouriza. Os ourizos adoitan ter catro castañas, e a ouriza ten unha máis. Esa castaña é a poesía.